Εικόνα
έρευνα/κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: George Fiorakis
Όταν ολοκληρώνεται το 1936 η εξαώροφη πολυκατοικία στη Διδότου 47 από τον αρχιτέκτονα Ορέστη Μάλτο, αποκαλύπτεται πόσο σαρωτική είναι η δυναμική του μοντερνισμού σε ένα περιβάλλον χτισμένο αποκλειστικά με νεοκλασικά. Ο νεαρός αρχιτέκτονας είχε μέχρι τότε προλάβει να βρεθεί στην καρδιά της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, δουλεύοντας στο γραφείο του Le Corbusier στο Παρίσι, ωστόσο ήδη από την αρχή της επαγγελματικής του πορείας πιστεύει, και θα το παραδεχθεί πολλά χρόνια αργότερα, ότι «όλα αυτά που έκανε ο Le Corbusier στα έργα του δεν θα έπρεπε να τα εφαρμόσει κανείς αυτούσια στην Ελλάδα».
Δεν εξηγεί γιατί.
Η πολυκατοικία της Διδότου ειδικά, προορίζεται από τον ιδιοκτήτη της για εμπορική εκμετάλλευση και ίσως ένας «ακραίος» σχεδιασμός να ικανοποιούσε μόνο μια μερίδα υποψήφιων ενοικιαστών. Άλλωστε, στην μεσοπολεμική Αθήνα με αμιγώς κορμπουζιανές αναφορές, έχουν σχεδιαστεί κυρίως σπίτια ιδιοκατοίκησης ή οικογενειακές πολυκατοικίες. Έτσι λοιπόν, δύο στοιχεία συνθέτουν την κατακόρυφη και στενομέτωπη όψη του κτηρίου, οι εξώστες και τα έρκερ σε κάθετη συμμετρία και σε οριζόντια εναλλαγή πλήρους - κενού, φωτός -σκιάς. Και στο εσωτερικό της, ο ενθουσιασμός της αφαίρεσης, οι λιτοί χώροι αλλά και οι πρωτοπόρες κατασκευαστικές λεπτομέρειες, εξυψώνουν την νέα αυτή περίοδο της αρχιτεκτονικής: μεγάλα καμπύλα ανοίγματα με υαλοπετάσματα και μεταλλικά κουφώματα στο κλιμακοστάσιο, τα οποία ακολουθούν την καμπυλότητα του τοίχου και στο ρετιρέ ενσωματώνονται στο οροφοδιαμέρισμα. Χώρος εισόδου με προθάλαμο που λειτουργεί σαν εσωτερικό αίθριο με το φυσικό φως να έρχεται από έναν μεγάλο φεγγίτη στην οροφή. Θυρωρείο με φεγγίτη στη στάθμη του δαπέδου για να βλέπει ο θυρωρός όσους εισέρχονται στο υπόγειο από την ανεξάρτητη είσοδο υπηρεσίας στο επίπεδο του δρόμου. Κυκλικό υποστύλωμα που παρεμβάλλεται στις εισόδους των δύο διαμερισμάτων του ισογείου. Ανοιχτό φρεάτιο ασανσέρ που εντάσσεται στο φανάρι του κλιμακοστασίου. Ένα ζευγάρι από σπιράλ μεταλλικές σκάλες υπηρεσίας που μαζί με τους καμπύλους τοίχους δημιουργούν τέλειες γεωμετρικές εικόνες.
ο χώρος της εισόδου, με προθάλαμο που λειτουργεί σαν εσωτερικό αίθριο, με φυσικό φως από φεγγίτη
Εικόνα
η νέα πρόσοψη του κτηρίου, μετά την κατάρρευση, παρά το δύσκολο έργο της ανοικοδόμησής της με τον φέροντα οργανισμό του κτηρίου. Με την αισθητική των early 50's να αχνοφαίνεται.
Εικόνα
από τη σκουριασμένη αθηναϊκή σκάλα κινδύνου προς την ταράτσα
//Διαβάστε ακόμη:
- Urban Arch Tales #1: Το κτίριο στην Στουρνάρη & Ζαΐμη (1933)
- Urban Arch Tales #2: Ατμοηλεκτρικός Σταθμός ΑΗΣ (1903)
- Urban Arch Tales #3: Η προαστιακή έπαυλη Κλωναρίδη
Οκτώ χρόνια μετά, ο Δεκέμβριος του 1944 σηματοδοτεί την πιο τραυματική περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και των Άγγλων ιμπεριαλιστών και των συνεργατών τους κορυφώνονται την πρωτοχρονιά του 1945 στα Εξάρχεια. Είναι η ώρα της τελικής εκκαθάρισης του ΕΛΑΣ. Γύρω από τα οχυρωμένα κτήρια του Πολυτεχνείου, της κλινικής Σμπαρούνη, της Τηλεφωνικής, αλλά και σε ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο απέναντι από το Χημείο δίνονται σφοδρές μάχες, λίγο πριν την οριστική επικράτηση των Άγγλων. Στις 2 Ιανουαρίου οι οργανωμένοι στον ΕΛΑΣ φοιτητές, ο επονομαζόμενος Λόχος Μπάυρον, υποχωρούν στην πολυκατοικία στην Μαυρομιχάλη 21 και Ναυαρίνου και την επόμενη μέρα στην Διδότου 47. Εκεί, ένα βρετανικό άρμα μάχης βάλλει για να τους εξουδετερώσει. Η πρόσοψη του κτηρίου καταρρέει συμπαρασύροντας τους χώρους διημέρευσης, η πίσω όψη διατρυπάται από βλήματα και σφαίρες και ταυτόχρονα στο εσωτερικό ξεσπούν φωτιές.
Το κτήριο του Μάλτου, θα περάσει στην ιστορία, στη λογοτεχνία, στη συλλογική μνήμη. Ο Ιάννης Ξενάκης, ο Σπύρος Τζουβέλης, η Μέλπω Αξιώτη, μέλη του Λόχου Μπάυρον, θα αφηγηθούν συγκλονιστικά τα αιματηρά γεγονότα που έζησαν τις μέρες εκείνες στις πολυκατοικίες της Μαυρομιχάλη και της Διδότου, βάζοντας την δική τους σφραγίδα στο ιστορικό φορτίο των Δεκεμβριανών.
Εικόνα
το αρχιτεκτονικό σχέδιο
Εικόνα
αριστερά τα ερείπια της πολυκατοικίας μετά τον Δεκέμβρη και δεξιά η φωτογραφία μετά την αποκατάστασή της
Εικόνα
το κτήριο του Μάλτου, θα περάσει στην ιστορία, στη λογοτεχνία και στη συλλογική μνήμη
//Διαβάστε ακόμη: ΣΤΗΛΗ URBAN ARCH TALES
Βρείτε όλα τα αρχιτεκτονικά κτήρια & αφιερώματα, εδώ.
Το 1946, με τον εμφύλιο να μαίνεται και την Αθήνα να έχει υποστεί ανυπολόγιστες καταστροφές, το κτήριο δεν κατεδαφίζεται αλλά ξεκινά η αποκατάστασή του, για να κερδίσει μια «δεύτερη ζωή». Προφανώς λόγω τροποποιήσεων που έχουν στο μεταξύ προκύψει πάνω σε οικοδομικά θέματα, η πρόσοψη αλλάζει μορφή. Έτσι, η προεξοχή των έρκερ μικραίνει, τα τρίπλευρα ανοίγματά τους περιορίζονται σε ένα κεντρικό, οι εξώστες στενεύουν, τα στηθαία είναι πλήρη κτιστά, οι μπετονένιες δοκοί στη στέψη είναι πια ντεμοντέ και δεν ανακατασκευάζονται και στον πρώτο όροφο δεν υπάρχουν καν εξώστης και έρκερ.
Μαζί με την όμορφη αισθητική των early 50s΄ που αρχίζει να αχνοφαίνεται, στο γύρισμα προς άλλο μισό του αιώνα θα περάσουν διάφορες κατασκευαστικές τεχνικές. Έτσι, οι καινούργιοι χώροι υποδοχής θα επιστρωθούν ξανά με δρύινα πατώματα -αλλού με μορφή ψαροκόκαλου και αλλού με σαλίγκαρου- και θα διαχωρίζονται πάλι με ενδιάμεσες πόρτες, τρίφυλλες με καΐτια. Τέλος, στα μισά της δεκαετίας του ‘60, ένα ολοκαίνουργιο μοτέρ ασανσέρ Silvestri τοποθετείται στο δώμα και είναι πλέον από τα λίγα που βρίσκονται ακόμα σε χρήση.
Δείτε ακόμη
Εικόνα
στις σκάλες υπηρεσίας
Εικόνα
στο εσωτερικό διαμερίσματος
Εικόνα
ανοιχτό φρεάτιο ασανσέρ που εντάσσεται στο φανάρι του κλιμακοστασίου
Πρακτικά, η ανοικοδόμηση της πρόσοψης και η σύνδεσή της με τον φέροντα οργανισμό του κτηρίου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Παρόλη όμως την σύνθετη αυτή προσπάθεια, καμία άλλη βελτίωση στο λαβωμένο κτήριο δεν επιχειρήθηκε. Έτσι, παραμένουν άθικτα, τα περισσότερα έως σήμερα, τα στοιχεία της αρχικής κατασκευής, δηλαδή τα μαντεμένια καλοριφέρ στους κοινόχρηστους διαδρόμους, οι κουζίνες με τους μαρμάρινους νεροχύτες και την ορθομαρμάρωση, οι μαρμάρινοι πίνακες διανομής με τους πορσελάνινους διακόπτες, οι μεταλλικές πινακίδες με την αρίθμηση και τα κουδούνια των διαμερισμάτων. Άθικτες όμως παραμένουν 80 σχεδόν χρόνια αργότερα, και οι καταστροφές των Δεκεμβριανών -τα μωσαϊκά στους κοινόχρηστους χώρους είναι μισοκαμμένα και στην πίσω όψη παραμένουν οι τρύπες από τα βλήματα και τις σφαίρες-.
Εικόνα
τρύπες από τα βλήματα και τις σφαίρες του Δεκεμβρίου
Εικόνα
αριστερά: μεταλλικές πινακίδες με αρίθμηση στα κουδούνια των διαμερισμάτων / μεσαία: μαρμάρινος πίνακας διανομής με πορσελάνινους διακόπτες / δεξιά: μεταλλικά χερούλια στις εισόδους των διαμερισμάτων σε συνέχεια των μεταλλικών πινακίδων αρίθμισης
Εικόνα
σε μπαλκονάκι διαμερίσματος
Η πολυκατοικία της Διδότου 47 είναι κτήριο sui generis. Κουβαλά τον ακμάζοντα μεσοπολεμικό μοντερνισμό και ταυτόχρονα την μετάβαση στην νέα εποχή. Κουβαλά επίσης μνήμες και τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία της Ελλάδας στις επόμενες δεκαετίες. Είναι η παροντική διάσταση της ζωής της πόλης λίγο πριν τον πόλεμο αλλά και λίγο μετά από αυτόν. Είναι μέρος της ιστοριογραφίας των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου, η ιστορική κατανόηση των οποίων είναι ένα ταμπού που δεν έχει σπάσει εντελώς. Είναι οι συμβολισμοί του παρελθόντος και οι συσχετίσεις τους με το παρόν, γιατί διαφορετικά, όταν ο χώρος χαθεί, όταν οι άνθρωποι χαθούν, η ιστορική εξέλιξη όλων σχεδόν ανακόπτεται.
Ευχαριστούμε τη Βούλα, τη Ντούλη, τον Ανδρέα και το Γιάννη, που άνοιξαν τα σπίτια, τα γραφεία και τα εργαστήριά τους και πάνω από όλα για το θερμό τους καλωσόρισμα. Ευχαριστούμε επίσης τον κ.Συριτέλη
Εικόνα
μαντεμένια καλοριφέρ στους κοινόχρηστους διαδρόμους, στοιχείο της αρχικής κατασκευής
Εικόνα
σημάδια από τις φωτιές του Δεκέμβρη, στο εσωτερικό του κτηρίου
Εικόνα
μοτέρ ασανσέρ Silvestri που τοποθετήθηκε στα μισά της δεκαετίας του 60, ένα από τα λίγα που βρίσκονται ακόμη σε χρήση
Εικόνα
Εικόνα
ένα μοναδικό sui generis κτήριο με ενδιαφέρουσα και πολύπαθη ιστορία, στην Διδότου 47, στα Εξάρχεια, στο κέντρο της Αθήνας
//Διαβάστε ακόμη:
- Urban Arch Tales #4: Μέγαρο Prokesch στη Φειδίου
- Urban Arch Tales #5: Το κτίριο στην Ηπείρου και Μιχαήλ Βόδα
- Urban Arch Tales #6: Aφιέρωμα σε αθηναϊκό κτίριο του Βαλεντή
- Βρείτε όλα τα αρχιτεκτονικά αφιερώματα, εδώ.
ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
κείμενο/έρευνα: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: George Fiorakis
*φωτογραφίες ελεύθερες για αναδημοσίευση, μονο αν δεν αφορά εμπορική χρήση, με αναφορά της πηγής με ενεργό λινκ
