Εικόνα
έρευνα/κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: Philip Gavrilakis
επιμέλεια: George Fiorakis
Στο τέλος του 1932 ο νεαρός αρχιτέκτονας Πολύβιος Μιχαηλίδης εγκαταλείπει στο Παρίσι και επιστρέφει στην Αθήνα, έχοντας δουλέψει σχεδόν δύο χρόνια στο γραφείο του σπουδαίου αρχιτέκτονα Le Corbusier. Στο σύντομο διάστημα που παρέμεινε εκεί, γνωρίζει τις σύγχρονες τάσεις της εποχής μα πάνω από όλα εξασκείται δίπλα στον Le Corbusier στις συνθετικές αρχές και το λεξιλόγιο του Mοντέρνου Κινήματος, το οποίο στην Ευρώπη γνωρίζει μεγάλη διάδοση και στη αρχιτεκτονική και στην τέχνη. Με εφόδια τη μεγάλη αυτή εμπειρία και το ταλέντο του, συνεργάζεται στην Αθήνα με τον εξίσου ταλαντούχο συμφοιτητή του, και αργότερα καθηγητή του ΕΜΠ, Θουκυδίδη Βαλεντή και οι δυο τους φέρνουν νέο, ριζοσπαστικό αέρα τόσο στη μορφή των κτιρίων όσο και στον εσωτερικό σχεδιασμό τους.
Βρισκόμαστε στο μεσοπόλεμο, σε μια κομβική περίοδο της ελληνικής ιστορίας που σηματοδοτήθηκε από βαθιές πολιτικές και οικονομικές αλλαγές αλλά και από μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις, που οδήγησαν σε ριζική ανασύνθεση της κοινωνίας. Είναι τα χρόνια που ακολούθησαν τη μικρασιατική καταστροφή. Με τη σταδιακή ενσωμάτωση των προσφύγων έχει μεγαλώσει η καταναλωτική αγορά, υπάρχει εργατικό δυναμικό αλλά και εμπορική και επιχειρηματική δραστηριότητα. Όλα αυτά έχουν συντελέσει στη μεταμόρφωση των μεγαλύτερων πόλεων, και κυρίως της Αθήνας, σε πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα. Εδώ, διαμορφώνεται σιγά σιγά ένα νέο αστικό περιβάλλον με καινούργιους τύπους κτιρίων, όπως σχολεία, νοσοκομεία, εργοστάσια και προσφυγικές κατοικίες.
Κυρίως όμως την περίοδο αυτή, εμφανίζεται στην Αθήνα ένας νέος χώρος κατοίκησης, η πολυκατοικία. Από τη μια, η αύξηση του πληθυσμού και από την άλλη η εκμετάλλευση της νέας τεχνολογίας στην κατασκευή κτιρίων, που είχε αναπτυχθεί στον ευρωπαϊκό χώρο στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, έχουν ως αποτέλεσμα την επέκτασή τους καθ' ύψος. Οι πολυκατοικίες κατασκευάζονται από οπλισμένο σκυρόδεμα και έχουν όλες τις καινοτομίες της εποχής: ανελκυστήρα, δίκτυο κεντρικής θέρμανσης και ύδρευσης, παροχή φωταερίου και αργότερα ηλεκτρισμού για εσωτερικό φωτισμό και κοινόχρηστους χώρους. Σε αντίθεση με την αντίληψη που έχουμε για αυτές σήμερα, οι αστικές πολυκατοικίες του μεσοπολέμου αποτελούν έναν πολυτελή χώρο διαβίωσης και ήταν περιζήτητες από τη μεσαία και ανώτερη αστική τάξη, η οποία τότε εδραιώνει τη θέση της στην ελληνική κοινωνία. Οι άνθρωποι αυτοί, άνδρες και γυναίκες, εξέφραζαν τη νεωτερικότητα στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής, στον τρόπο ένδυσης και διασκέδασης, μετέχοντας ενεργά στην οικονομική και πολιτική ζωή.
Φωτογραφία της πολυκατοικίας τα πρώτα χρόνια κατασκευής της, με είσοδο πάρκινγκ για τα πρώτα αυτοκίνητα που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα
Εικόνα
Φωτογραφία από το γκρουπ Αθηναϊκός μοντερνισμός
Εικόνα
Εικόνα
Η πλευρά της πολυκατοικίας στην Ζαΐμη. Διακρίνονται ακόμα τα ίχνη από την περίοδο της αντίστασης.
Στο περιβάλλον αυτό, οι δύο αρχιτέκτονες εξελίσσονται μέσα στην πρώτη δεκαετία του 1930 στους σημαντικότερους εκφραστές του ριζοσπαστικού μοντερνισμού και έργα τους κερδίζουν διεθνή αναγνώριση. Ας σημειώσουμε βέβαια ότι ο μοντερνισμός στην Ελλάδα συνυπάρχει και με συντηρητικότερες αρχιτεκτονικές ρυθμολογίες της εποχής που υπαγορεύονται από το ισχυρό πολιτικό ιδεολογικό κλίμα για την αδιάλειπτη συνέχεια της ελληνικότητας και της εθνικής ταυτότητας, καθώς τώρα για πρώτη φορά, η Ελλάδα έχει περίπου τα γεωγραφικά όρια που έχει σήμερα. Ωστόσο, το κίνημα αυτό επηρέασε όσο κανένα άλλο την αρχιτεκτονική του 20ου αιώνα.
Στην εκπνοή του 1933 λοιπόν, ο Μιχαηλίδης και τα αδέλφια του αγοράζουν το οικόπεδο στη γωνία Ζαΐμη και Στουρνάρη και η ανέγερση της εμβληματικής πολυκατοικίας των αδελφών Μιχαηλίδη, όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται, ολοκληρώνεται την επόμενη χρονιά. Ο σχεδιασμός της αποτελεί σημείο αναφοράς του ριζοσπαστικού μοντερνισμού στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. Εύκολα φανταζόμαστε πόσο επιβλητικός ήταν ο λιτός, ορθογώνιος σε σχήμα Π όγκος της στην αραιοδομημένη οδό Στουρνάρη και στην ακόμη περισσότερο οδό Ζαΐμη, ανάμεσα στα διώροφα νεοκλασικά κτίρια. Οι οριζόντιες αδιάσπαστες γραμμές περιτρέχουν τις όψεις με τα μεγάλα και επιμήκη ανοίγματα και την εντυπωσιακή πέργκολα του δώματος που καδράρεται με τέτοιο τρόπο από τα τσιμεντένια δοκάρια, ώστε δίνει την εντύπωση ενός ανοιχτού ορθογώνιου πίνακα. Η οριζόντια οπτική αρμονία του κτιρίου δεν διασπάται ούτε από δομικά στοιχεία γι'αυτό και τα υποστυλώματα των ορόφων τοποθετούνται ακριβώς πίσω από τα υαλοστάσια των ανοιγμάτων. Η πολυκατοικία αναπτύσσεται μαζί με το ισόγειο, το οποίο διέθετε κλειστές θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων, και το ρετιρέ, σε έξι στάθμες. Η οικογένεια Μιχαηλίδη διέμενε στις δύο ανεξάρτητες κατοικίες διπλού ύψους, “μεζονέτες” θα λέγαμε σήμερα, που διαρθρώνονται στον τέταρτο και τον πέμπτο όροφο.
Εικόνα
Έντονα τα στοιχεία του μοντερνισμού, στην είσοδο της εμβληματικής πολυκατοικίας
Εικόνα
Απλές, καθαρές δομικές γραμμές με εναλλαγή μαρμάρου με ξύλο
-----------
Δείτε ακόμη:
- Ένα νεογοτθικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας: Ο θρυλικός Πύργος της Πατησίων
- ΑΦΙΕΡΩΜΑ : Το Θρυλικό CLUB DECADENCE "Επειδή η Παρακμή συνεχίζεται"
-----------
Εικόνα
Εικόνα
Την είσοδο άνοιξαν πολύ πρόθυμα για το InExarchia οι άνθρωποι της εταιρείας “Δομική Ενημέρωση” και μας φιλοξένησαν στο χώρους τους, στο διαμέρισμα του τρίτου ορόφου. Στο εσωτερικό του κτιρίου εντυπωσιάζουν οι απλές καθαρές, δομικές γραμμές, η εναλλαγή λευκού μάρμαρου και ξύλου και το άπλετο φυσικό φως σε όλους -κοινόχρηστους και ιδιωτικούς- χώρους. Οι ορθογώνιοι όγκοι μαλακώνουν καθώς δεν σχηματίζονται πουθενά γωνίες και δημιουργούν την αίσθηση μιας συνεχούς ροής μέσα στο κτίριο. Αυτό αντιλαμβάνεται κανείς καταρχήν από το εντυπωσιακό κλιμακοστάσιο. Ο κάθετος φαρδύς όγκος του αλαφρώνει με την ξύλινη κυματοειδή κουπαστή και η πορεία προς τους ορόφους ακολουθεί μια απρόσκοπτη κυκλική ροή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ελεύθερα, κάθετα κατασκευαστικά στοιχεία, όπως οι κολώνες και οι ακμές των τοίχων που αποδίδονται και αυτά με καμπύλες. Εξάλλου, στο διαμέρισμα του τρίτου ορόφου είχαμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε από κοντά τα παράθυρα, που διατηρούν αναλλοίωτους τους μηχανισμούς τους καθώς η τεχνολογία της κατασκευής συρόμενων μεταλλικών κουφωμάτων και μάλιστα σε επιμήκη ανοίγματα είναι πρωτοποριακή για την εποχή αυτή.
Η πολυκατοικία ακολούθησε το ρου της σύγχρονης ιστορίας. Στις 25-5-2007, η κ. Μελίτα Μπενά, ανιψιά του Π. Μιχαηλίδη, παραχώρησε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την ιστορία του κτιρίου συνέντευξη, όπου αναφέρει “Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου οι Βρετανοί είχαν επιτάξει την ταράτσα της πολυκατοικίας και τοποθέτησαν πολυβόλα για να ελέγχουν το πέρασμα και τη γωνία των δρόμων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δυσκολεύουν τις κινήσεις των ανταρτών. Όταν θέλησαν [οι αντάρτες} να ανατινάξουν την πολυκατοικία για να αναγκάσουν του Βρετανούς να φύγουν ενημέρωσαν την οικογένεια που κατοικούσε ακόμα στο κτίριο. Η οικογένεια αρνήθηκε να εγκαταλείψει το κτήριο για λόγους ασφαλείας και συμφώνησαν με τους αντάρτες να τους ενημερώσουν για την ποσότητα και την θέση των εκρηκτικών. Αφού υπολόγισαν ότι η ανατίναξη δεν θα προκαλέσει κατάρρευση της πολυκατοικίας αποφάσισαν να παραμείνουν μέσα. Η ανατίναξη έγινε στις 13/12/1944 και τα εκρηκτικά που μπήκαν στο υπόγειο, κατέστρεψαν μια κολόνα και προκάλεσαν σοβαρές ζημιές μόνο στα μικρά διαμερίσματα της οδού Ζαΐμη”.
Εικόνα
Εικόνα
Κολώνα ελεύθερη στο εσωτερικό, σχεδιασμένη έτσι στο χώρο ώστε να μην διασπά την οριζόντια αρμονία των παραθύρων
Εικόνα
Εικόνα
Σήμερα, η μοναδικότητά της δύσκολα ξεχωρίζει ανάμεσα στις άλλες. Όχι μόνο γιατί οι όψεις της δείχνουν παραμελημένες εξαιτίας της αιθάλης των καυσαερίων αλλά και γιατί ο αρχιτεκτονικός της τύπος βρήκε τη δεκαετία του '80 κακούς μιμητές στα απρόσωπα βιομηχανικά κτίρια των γύρω δρόμων.
Παράλληλα όμως υπάρχουν δεκάδες εμβληματικά κτίρια με ιστορία και ιδιαίτερη αρχιτεκτονική σημασία στους δρόμους και τις συνοικίες της Αθήνας. Γι'αυτό δημιουργήσαμε την στήλη αυτή, Urban Arch Tales, για να τα ανακαλύψουμε και να τα μοιραστούμε. Σύντομα το επόμενο κτίριο!
κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: Philip Gavrilakis
επιμέλεια: George Fiorakis
ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
