Εικόνα
*γράφουν: Άννα Καραστάθη (PhD στην Φιλοσοφία) & Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη (PhD στην κοινωνιολογία)
Σημείωση: Η ομάδα του Φεμινιστικού Αυτόνομου Κέντρου Έρευνας αποτελείται άτομα που έρχονται από διαφορετικά ακαδημαϊκά μπακράουντ -από τους τομείς της φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, κινητικότητας, γεωγραφίας και του κινηματογράφου- και μοιράζονται ένα κοινό σύστημα ανθρώπινων αξιών.
Καραντίνα, ατομική ευθύνη, γυναικοκτονίες, οικονομική επισφάλεια, φωτιές, πλημμύρες, δεύτερη καραντίνα, χιονοθύελλα, διαλυμένο σύστημα υγείας, σύνορα, στρατόπεδα, επαναπροωθήσεις, κρύο, παντελονάτοι στην κυβέρνηση, βιασμοί, πατρίς, θρησκεία, οικογένεια—και αγέννητα παιδιά. Σε μία εποχή που εντείνεται η καταστολή και η συστημική βία, αλλά και η διαπροσωπική, ετεροπατριαρχική βία από κοινωνικά ενδυναμωμένους θύτες, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε τις αιτίες που διαιωνίζουν την ατμοσφαιρική βία την οποία βιώνουμε. Και αυτή είναι παραδοχή που αποτελεί αφετηρία μας εδώ: πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε την έμφυλη βία σαν κάτι περιστασιακό, σαν κάτι που συμβαίνει ή εμφανίζεται μόνο μία στιγμή. Δεν υπάρχουν μόνο «κακές στιγμές» και μεμονωμένα περιστατικά· η έμφυλη βία αποτελεί την ατμόσφαιρα στην οποία ζούμε.
“I can’t breathe” Σύνθημα του κινήματος Black Lives Matter, το οποίο προέρχεται από τα τελευταία λόγια του Eric Garner τον οποίο δολοφόνησαν αστυνομικοί (2014). Λόγια που επανέλαβε και ο George Floyd (2020) και άλλα θύματα αστυνομικής βίας.
Η έννοια της ατμοσφαιρικής βίας αναπτύσσεται πρώτα από μαύρες φεμινίστριες οι οποίες την θεωρούν ως άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξη πολλαπλών, συνυφασμένων συστημάτων καταπίεσης. Στη διαθεματική σκέψη του μαύρου φεμινισμού έχει κομβικό ρόλο η προσπάθεια ανάδειξης και καταπολέμησης των πολλαπλών μορφών της βίας: διαπροσωπική, θεσμική, δομική, αναπαραστασιακή, επιστημολογική, νομικό-κοινωνική και αναπαραγωγική. Η διαθεματική προσέγγιση δεν αφορά μόνο στη διαπίστωση ότι οι μαύρες γυναίκες (και άλλα πολλαπλώς καταπιεσμένα άτομα) αντιμετωπίζουν περισσότερη βία από τις λευκές γυναίκες: δεν είναι απλώς ποσοτικό το θέμα. Η διαθεματική ανάλυση της βίας αποκαλύπτει μια ποιοτική διαφορά: στα βιώματα πολλαπλώς καταπιεσμένων ατόμων (όπως οι μαύρες γυναίκες) η βία δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό αλλά διάχυτη, αποπνικτική ατμόσφαιρα.
Συχνά η διαθεματικότητα σήμερα ερμηνεύεται ως ένα αρθριστικό εργαλείο ανάλυσης ή σύγκρισης διακριτών ταυτοτήτων. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι κάτι πολύ βαθύτερο από το να συγκρίνουμε καταπιέσεις και προνόμια καταλήγοντας στο ποιος/ποια/ποιο βάλλεται περισσότερο ή λιγότερο. Η διαθεματικότητα δίνει τρόπους να κατανοήσουμε τις σχέσεις ανάμεσα σε φαινομενικά διακριτά συστήματα, μεταξύ ψευδώς διαχωρισμένων κατηγοριών, μεταξύ μορφών καταπιέσεων που διακινούνται συστημικά από τη μία άκρη του πλανήτη μέχρι την άλλη. Συγκεκριμένα, o καπιταλισμός, σαν σύστημα λευκής και πατριαρχικής υπεροχής χρησιμοποιεί ως στρατηγικές συσσώρευσης κεφαλαίου και εξουσίας το καθεστώς μαζικής φυλάκισης, την αστυνόμευση, την στρατιωτικοποίηση των συνόρων και τις γυναικοκτονίες (μεταξύ άλλων). Η διαθεματικότητα προτείνει πλαίσια ανάλυσης μέσω των οποίων οι παραπάνω μορφές συστημικής βίας διαφαίνονται ως αλληλένδετες και έμφυλα, φυλετικά και ταξικά προσδιορισμένες.
Παρά την παρανόηση της διαθεματικότητας ως μια πολιτική ταυτοτήτων, η οποία δύναται να αποσπάσει την προσοχή μας από την ταξική πάλη, η διαθεματικότητα αναδεικνύει πως η έμφυλη βία διέπει κινήματα για την απελευθέρωση καταπιεσμένων κοινωνικών ομάδων και εργατικών τάξεων. Δηλαδή, πως η έμφυλη βία (αφενός η διαπροσωπική και αφετέρου η επιστημολογική) λειτουργεί διασπαστικά και υπονομευτικά στο εσωτερικό ανδροκρατούμενων κινημάτων.
// Διαβάστε ακόμη: Το Φεμινιστικό Αυτόνομο Κέντρο Έρευνας φιλοδοξεί να παράγει γνώση με την συμμετοχή της κοινότητας και οριζόντιες διαδικασίες μάθησης
Ταυτόχρονα, η διαθεματικότητα ασκεί κριτική στον «λευκό» φεμινισμό, χαρακτηριστικά του οποίου είναι, πρώτον, η αποκλειστική εστίαση σε διαπροσωπικές μορφές βίας (π.χ. ενδοοικογενειακή βία), καθώς αγνοεί την αστυνομική και κρατική βία, η οποία ασκείται κυρίως εναντίον φυλετικά καταπιεσμένων κοινωνικών ομάδων. Επιπλέον, προασπίζεται ως λύση στην έμφυλη βία την αστυνομική παρέμβαση, την ποινικοποίηση και τη δίωξή της μέσω του αστικού νομικού συστήματος, και την εκτέλεση ποινών κάθειρξης από όσους κριθούν από το αστικό σύστημα δικαιοσύνης ως ένοχοι για τις πράξεις τους. Γι᾽αυτό άλλωστε και αποκαλείται «τιμωριτικός» ή «σωφρονιστικός» φεμινισμός.
Εφόσον μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τις συνδέσεις ανάμεσα στους θεσμούς που αναπαράγουν την έμφυλη-ρατσιστική βία, μια διαθεματική οπτική θέτει την εξής εύστοχη ερώτηση: γιατί πιστεύουμε ότι ακριβώς εκείνα τα συστήματα και οι θεσμοί που διαιωνίζουν τη βία είναι ικανά να την αντιμετωπίσουν ή και να την καταργήσουν; Για παράδειγμα, το αστικό σύστημα δικαιοσύνης είναι ένας βαθιά συντηρητικός και πατριαρχικός θεσμός, ανίκανος να αποδώσει δικαιοσύνη στα θύματα έμφυλης βίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις μάλιστα λειτουργεί επανατραυματικά. Το σύστημα της μαζικής φυλάκισης είναι ο σύγχρονος απόηχος αποικιακών δομών επιβολής λευκής εξουσίας, όπως είχε επιβληθεί στις φυτείες κατά την εποχή της δουλείας.
Περαιτέρω, η διαθεματικότητα ασκεί κριτική σε αναπαραστάσεις που καθιστούν πολλαπλώς καταπιεσμένα υποκείμενα αόρατα σε αντιστασιακούς αλλά και ηγεμονικούς λόγους. Η καμπάνια #SayHerName την οποία επινόησαν μαύρες φεμινίστριες (θεωρητικοί της διαθεματικότητας) στόχευε στην ως τότε αορατότητα της αστυνομικής βίας εναντίον στις μαύρες γυναίκες τόσο σε ηγεμονικές αναπαραστάσεις όσο και σε κινηματικούς λόγους. Αποτελεί μια παρέμβαση με ορατό αντίκτυπο στον κινηματικό λόγο του Black Lives Matter (2013–) ο οποίος έχει υπάρξει ολοένα και περισσότερο συμπεριληπτικός. Mία από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις του καλοκαιριού του 2020, μετά τις δολοφονίες του George Floyd (25/5/2020) και της Breonna Taylor (13/3/2020), είχε ως κεντρικό σύνθημα «Black Trans Lives Matter» (οι ζωές των μαύρων τρανς ανθρώπων έχουν σημασία), κατόπιν της δολοφονίας του Toni McDade (27/5/2020), ενός τρανς άνδρα, από αστυνομικούς λίγες μέρες μετά από τη δολοφονία του Floyd. Αυτή η διεκδίκηση ορατότητας για τις μαύρες γυναίκες, τα μαύρα τρανς άτομα και άλλα πολλαπλώς καταπιεσμένα υποκείμενα είναι συνεχιζόμενη: έχει σημασία ότι η μαζική εξέγερση στις ΗΠΑ που διαχύθηκε παγκοσμίως πυροδοτήθηκε από τη δολοφονία ενός σις ετεροφυλόφιλου μαύρου άντρα και όχι μιας σις ετεροφυλόφιλης μαύρης γυναίκας (η οποία προηγήθηκε χρονικά). Έχει σημασία επίσης ότι τα μέσα μαζικής παραπληροφόρησης όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και διεθνώς αγνόησαν τη δολοφονία ενός μαύρου τρανς άνδρα—όπως και αγνοούν την επιδημία δολοφονιών τρανς ατόμων παγκοσμίως, οι οποίες αυξήθηκαν μέσα στον περασμένο χρόνο (σύμφωνα με το transrespect.org).
Εικόνα
γράφουν: Άννα Καραστάθη και Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη
Άρα η διαθεματική προσέγγιση στην έμφυλη βία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως έχοντας τις ακόλουθες πολύ σημαντικές πτυχές:
- η έμφυλη βία είναι ταυτόχρονα φυλετική και ταξική διότι τα συστήματα καταπίεσης που την παράγουν είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένα—αν όχι ένα και το αυτό.
- οι θεσμοί που έχουν διαμορφώσει αυτά τα συστήματα—η αστυνομία, η οικογένεια, η αγορά εργασίας, το αστικό δίκαιο—διανέμουν κοινωνικά προνόμια σε ορισμένα φυσικά πρόσωπα—αστυνομικούς, οικογενειάρχες, αφεντικά, δικαστές, κ.α.—να ασκούν βία εναντίον άλλων, στα οποία συστηματικά αφαιρούνται όχι μόνο προνόμια αλλά και ουσιώδη δικαιώματα.
- το κάθε περιστατικό διαπροσωπικής βίας καθίσταται δυνατό από το πλέγμα εξουσιών που σε ένα αφαιρετικό πλαίσιο αντικατοπτρίζει την έμφυλη, φυλετικοποιήμενη και ταξική «σειρά των πραγμάτων».
«Πρώτα λέτε “σπάστε τη σιωπή”. Ύστερα καλύπτετε τον κακοποιητή!» Σύνθημα σε πανό της Συνέλευσης 8 Μάρτη, στη διαδήλωση #με_τη_Γεωργία, 10 Φεβρουαρίου 2022, Αθήνα
Με την άνοιξη του κύματος #MeToo στην Ελλάδα και την εν εξέλιξη σειρά καταγγελιών σεξουαλικής βίας που διέπραξαν άντρες—από καλλιτέχνες της hip hop σκηνής μέχρι καθηγητές της Σχολής Καλών Τεχνών—η σιωπή που η κοινωνία επιβάλλει σε επιζήσασες έμφυλης και σεξουαλικοποιημένης βίας έχει «σπάσει».
Σε εβδομαδιαία, πλέον, βάση φεμινιστικές συλλογικότητες καλούν πορείες διαμαρτυρίας για τις γυναικοκτονίες και τους βιασμούς που διαπράττουν άντρες. Καταλαμβάνοντας δημόσιο χώρο, μέσω του φεμινιστικού κινήματος η έμφυλη βία απο-κανονικοποιείται ως συνθήκη. Ένα διακύβευμα του κινήματος είναι ότι εκείνοι που διαπράττουν τη βία—κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά σις στρέιτ άντρες—να μην αφεθούν χωρίς συνέπειες.
Θεωρούμε ότι είναι πολύ σημαντικό σαν φεμινιστικό κίνημα να αντισταθούμε στην κοινότυπη λογική που αντιμετωπίζει την σεξουαλικοποιημένη βία, την παρενόχληση, την κακοποίηση ως «εξαιρέσεις» και όχι εκφάνσεις μία ομαλοποιημένης κανονικότητας. Μόνο όταν αναγνωρίσουμε την ατμοσφαιρικότητά της θα καταλάβουμε τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι επιζήσασες στο να μιλήσουν, πόσο μάλλον να διεκδικήσουν μέσω των πατριαρχικών θεσμών της αστικής δικαιοσύνης και της αστυνομίας την «τιμωρία» των δραστών.
Εδώ προκύπτουν δύο ερωτήματα. Το πρώτο αφορά στην προσταγή (που ολοένα προασπίζεται έστω και επιτελεστικά το κράτος) να «σπάσουν» οι επιζήσασες τη «σιωπή». Όπως έχουμε υποστηρίξει αλλού, «η προσταγή να “σπάσουν τη σιωπή” άτομα που έχουν δεχτεί βία δύναται να αναπαράγει ακριβώς την αποσιώπηση του ίδιου του φαινομένου που υποτίθεται ότι αναδεικνύει». Μένει μόνο στα λόγια το «μαζί σπάμε τη σιωπή», όταν η κυβέρνηση οικειοποιείται το #MeToo και καλεί επιζήσασες να «σπάσουν τη σιωπή» χωρίς να προσφέρει καμία ουσιαστική υπηρεσία ή υποστήριξη (πέραν μιας ενημερωτικής ιστοσελίδας που διαφημίζει την τηλεφωνική γραμμή SOS 15800). Όταν η κυβέρνηση αντί να χρηματοδοτήσει και να στελεχώσει ξενώνες διαφυγής για επιζήσασες ενδοοικογενειακής βίας—ειδικά σε καιρό πανδημίας—προσλαμβάνει χιλιάδες ειδικούς φρουρούς και συνοριοφύλακες, ενώ τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στα σύνορα καταγράφεται πλήθος καταγγελιών έναντι των οργάνων της αστυνομίας και του στρατού για την καταπάτηση δικαιωμάτων, για ακραία βία, βασανισμούς και δολοφονικούς ξυλοδαρμούς.
Δείτε ακόμη
No Zackie, No Peace Σύνθημα του καλέσματος στην πορεία για το κλείσιμο δύο χρόνων «χωρίς εκείνη», διαμαρτυρία για τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου/Zackie Oh! (21/9/2018). Εμπνέεται από το σύνθημα No Justice, No Peace, που αναδύθηκε σε διαδηλώσεις ενάντια σε δολοφονίες μαύρων ατόμων στις ΗΠΑ από την αστυνομία τη δεκαετία του 1980.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά στο τι, σαν φεμινιστικό κίνημα που ενστερνίζεται τη διαθεματικότητα σαν πολιτικό προσανατολισμό, διεκδικούμε όταν ζητάμε «δικαιοσύνη». Είναι η τιμωρία των θυτών ο στόχος του φεμινιστικού αγώνα ενάντια στην έμφυλη βία; Μπορεί το ίδιο το σύστημα που αναπαράγει την έμφυλη βία στο συστημικό και θεσμικό επίπεδο να την αντιμετωπίσει στο διαπροσωπικό; Το κράτος (και το παρά-κράτος) απολαμβάνει το μονοπώλιο της βίας, εκτός από την έμφυλη βία που διαιωνίζει στο εσωτερικό του πολιτεύματος, που αφήνει να διέπει την κοινωνία. Η κατάργηση των θεσμών που συστηματικά παράγουν και αναπαράγουν τη βία όπως η αστυνομία, το καθεστώς μαζικής φυλάκισης, τα σύνορα και η φύλαξη τους, αλλά και η ετεροκανονική οικογένεια είναι το πολιτικό συμπέρασμα ενός διαθεματικού φεμινισμού που αντιλαμβάνεται τη βία όχι ως εξαίρεση σε μια κατά τα άλλα λειτουργική κοινωνία, αλλά ως βαθιά δομή και περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Εικόνα
Το καταναγκαστικό δυαδικό σύστημα φύλου συγκροτείται και αναπαράγεται μέσω της βίας· ή αλλιώς, όπως έλεγε η κουήρ ομάδα QV, «το φύλο είναι ο πρώτος τρομοκράτης». Μετά την δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, μάς είναι σαφές ότι σε κάποια σώματα δεν τους αναγνωρίζεται το δικαίωμα να είναι ορατά, να υπάρχουν στον δημόσιο χώρο: τιμωρούνται επειδή αποκλίνουν από τους κανόνες που καλούμαστε όλα να επιτελέσουμε έτσι ώστε να είμαστε αναγνωρίσιμα ως υποκείμενα, ως «πολίτες με δικαιώματα», ως ζωές με σημασία. Σε αυτή την συνθήκη, λοιπόν, της ατμοσφαιρικότητας της βίας, το πρώτο και σημαντικότερο φεμινιστικό διακύβευμα είναι να παραμείνουμε ζωντανές και ζωντανά χωρίς να κρύψουμε σε ντουλάπες κανένα κομμάτι μας. Οι μεγαλύτεροι αγώνες είναι πάντοτε οι καθημερινοί, αυτοί που μπορεί να μην έχουν θέαμα και να μην γίνουν ποτέ ένα ωραίο story στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά αντιστέκονται έμπρακτα, ενσώματα, και περήφανα στα στερεότυπα της ετερο-πατριαρχίας. Ταυτόχρονα, πέραν από την επιβίωση, οι ριζοσπαστικοί διαθεματικοί φεμινιστικοί αγώνες ανά τον κόσμο οραματίζονται και προεικονίζουν μία άλλη σχέση με το οικοσύστημα, μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων οντοτήτων, με το ίδιο μας το σώμα. Ο ορίζοντας της φεμινιστικής κινηματικής δράσης είναι η αναγνώριση της συνύφανσης όλων των μορφών καταπίεσης και εκμετάλλευσης αλλά και η κατάργησή τους.
// Διαβάστε ακόμη: Το Φεμινιστικό Αυτόνομο Κέντρο Έρευνας φιλοδοξεί να παράγει γνώση με την συμμετοχή της κοινότητας και οριζόντιες διαδικασίες μάθησης
Εικόνα
Ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
