Εικόνα
συνέντευξη: Nancy Angelopoulou
Το βιβλίο της Αμερικανίδας ανθρωπολόγου Heath Cabot «Στο κατώφλι της Ευρώπης: Άσυλο και Υπηκοότητα στην Ελλάδα», είναι μια εθνογραφική μελέτη της λειτουργίας του ασύλου στην Ελλάδα. Η Cabot επικεντρώνει στο έργο μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης στην Αθήνα που βοηθά μετανάστες, ερευνώντας πώς οι εργαζόμενοι και οι αιτούντες άσυλο αντιμετωπίζουν τις ενδημικές δυσκολίες στη διαδικασία εξευρωπαϊσμού και της προστασίας των δικαιωμάτων.
Ξεκίνησε την έρευνά της στην Ελλάδα το 2004 και συνεχίζει να επισκέπτεται την Αθήνα για μεγάλα χρονικά διαστήματα γιατί εκτός από καθηγήτρια πολιτισμικής ανθρωπολογίας στο College of the Atlantic, Maine, Η.Π.Α., είναι υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright στην Ελλάδα αλλά και επισκέπτρια ερευνήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου «On the Doorstep of Europe: Asylum and Citizenship in Greece» (University of Pennsylvania Press, June 2014) της Heath Cabot, που θα γίνει τη Δευτέρα στο Floral, μιλήσαμε μαζί της για το βιβλίο και τα βασικά ζητήματα (άσυλο, μετανάστευση) που θα συζητηθούν με τους καλεσμένους ομιλητές και το κοινό που θα παρευρεθεί.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την εκδήλωση εδώ και την συζήτηση μας παρακάτω
Προφανώς η ομιλία σας τη Δευτέρα θα έχει ως αφετηρία της το βιβλίο σας και τα αποτελέσματα της μέχρι τώρα έρευνάς σας, ποιο κομμάτι θα αναπτύξετε;
Επέλεξα η συζήτηση να έχει πολλούς ομιλητές κι όχι μόνο εμένα. Νομίζω ότι τα δύο σημαντικά σημεία του βιβλίου δύο. Πρώτον όταν μιλάμε για τη μετανάστευση ή το άσυλο υπάρχει η παρανόηση ότι αναφερόμαστε μόνο στους άλλους και όχι στους Έλληνες. Προσπαθώ όμως να δείξω στο βιβλίο, ότι η ευρύτερη έννοια του ανήκειν, δηλαδή της θέσης του πολίτη βασίζεται στη τη θέση του άλλου. Προσπαθώ να εξηγήσω την έννοια του ανήκειν που συμπεριλαμβάνει δύο πρόσωπα, όχι μόνο το άτομο που είναι ενταγμένο σε μια κοινωνία, αλλά του πολίτη μιας χώρας που είναι και "ξένος" ταυτόχρονα.
"Προσπαθώ όμως να δείξω στο βιβλίο, ότι η ευρύτερη έννοια του ανήκειν, δηλαδή της θέσης του πολίτη βασίζεται στη τη θέση του άλλου. Προσπαθώ να εξηγήσω την έννοια του ανήκειν που συμπεριλαμβάνει δύο πρόσωπα, όχι μόνο το άτομο που είναι ενταγμένο σε μια κοινωνία, αλλά του πολίτη μιας χώρας που είναι και "ξένος" ταυτόχρονα."
Για παράδειγμα οι Έλληνες που έχουν νόμιμα έγγραφα και περπατούν στο δρόμο χωρίς φόβο είναι και αυτοί, τη δεδομένη στιγμή, οι "άλλοι", οι "ξένοι" για την Ευρώπη. Υπάρχουν και Έλληνες εδώ, που δεν έχουν πρόσβαση σε βασικά δικαιώματα, νιώθουν επισφαλείς, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά. Τώρα με την κρίση, πολλοί Έλληνες βρίσκονται ήδη στη θέση του "άλλου", με προβλήματα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Υπάρχουν όμως και μετανάστες που ζουν εδώ χρόνια και συμμετέχουν στα κοινά ως ενεργά μέλη της κοινωνίας αν και κάποιοι από αυτούς ίσως δεν έχουν χαρτιά, υπηκοότητα ή ιθαγένεια. Προσπαθώ να δημιουργήσω μία ευρύτερη έννοια του πολίτη και της υπηκοότητας που είναι πιο ελαστική, από την αυστηρή νομική έννοια.
Με ποια έννοια αντλήσατε την έμπνευση σας από την κλασική αρχαία τραγωδία για τη δομή αυτού του βιβλίου;
Η δομή του βιβλίου βασίζεται στην αρχαία τραγωδία γιατί έχει τρεις πράξεις, η πρώτη είναι η διακυβέρνηση/ η εξουσία, η δεύτερη η κρίση, η ενέργεια του κριτή δηλαδή (βέβαια παίζω λίγο και με τις διαφορετικές σημασίες της λέξης κρίση) και η τελευταία είναι η έννοια του ανήκειν (citizenship στα αγγλικά που όμως στα ελληνικά έχει διαφορετική σημασία). Εμπνεύστηκα από την φιγούρα του αρχαίου ήρωα, χωρίς να αναφέρομαι συνεχώς σε αυτόν, χρησιμοποιώ την τραγωδία ως σκηνικό του βιβλίου. Αυτό μου έδωσε άλλη προσέγγιση στα δεδομένα που είχα. Οι περισσότεροι ήρωες της αρχαίας τραγωδίας είναι ταυτόχρονα και πολίτες και πρόσφυγες. Για παράδειγμα ο Οιδίπους βρέθηκε σε μία μετέωρη κατάσταση και στο τέλος έπρεπε να ζητήσει άσυλο στον Κολωνό. Ο Ορέστης ήρθε στην Αθήνα και ζήτησε μια μορφή ασύλου. Το πρόσωπο του αρχαίου ήρωα μας δίνει νομίζω μια εικόνα της φιγούρας του πολίτη που έχει και τα δύο πρόσωπα αυτό του ξένου και αυτό του πολίτη.
Άρα στο τελευταίο κομμάτι του βιβλίου που γίνεται λόγος για την έννοια του ανήκειν, ερευνάται η κάθαρση, η λύτρωση του ήρωα;
Ναι, αλλά δεν υπάρχει, θα είναι πάντα μία διαδικασία. Για να ζούμε ως πολίτες θα πρέπει πάντα να συζητάμε, να συμμετέχουμε, να κρίνουμε, να κάνουμε αυτοκριτική, μπορεί να μην προχωρήσουμε στην ουσία αλλά θα κρατηθεί ζωντανή η διαδικασία. Προσπαθώ να αναδείξω ότι η αβεβαιότητα της έννοιας του ανήκειν συνεχίζεται.
Πως βιώνετε η ίδια, ως επιστήμων και ως άνθρωπος το "ανήκειν" περνώντας μεγάλο μέρος της ζωής σας στην Ελλάδα, σε μία ξένη για σας χώρα;
Είμαι επισκέπτρια, όχι μετανάστρια, γιατί ζω ανάμεσα σε δύο χώρες. Όμως νομίζω ότι η μεθοδολογία της ανθρωπολογίας και της εθνογραφίας βασίζεται σε αυτή τη διαφορά μεταξύ του ξένου και του ντόπιου. Οι παλιοί ανθρωπολόγοι ταξίδευαν μακριά, μάθαιναν ξένες γλώσσες είχαν την αντίληψη ότι αν βγεις απ' τα νερά σου θα δεις άλλες όψεις. Αυτό κάνω εδώ στην Ελλάδα, είμαι πάντα μία ξένη αν και πλέον έχω αναπτύξει δεσμούς εδώ, δεν είναι το ίδιο με όταν πρωτοήρθα. Βέβαια τα καθημερινά πράγματα που για τους Έλληνες είναι προφανή για μένα, για τα δικά μου μάτια είναι πολύ ενδιαφέροντα. Το γεγονός αυτό τραβάει την προσοχή ενός ανθρωπολόγου, η βάση των καθημερινών πρακτικών.
Μπορείτε να μας αναφέρετε κάποια παραδείγματα χαρακτηριστικών ή συμπεριφορών των Ελλήνων που σας κέντρισαν την προσοχή όταν ήρθατε ή κάτι που ακόμα σας φαίνεται διαφορετικό;
Πρώτη φορά που ήρθα στην Ελλάδα ήμουν 28 χρονών και στα ραντεβού που έκανα στο πλαίσιο της έρευνας, έτυχε πολλές φορές να βρεθώ για καφέ με άντρες. Οι γιαγιάδες της πολυκατοικίας που ζούσα προσπάθησαν να με εκπαιδεύσουν και να με προσέξουν. Φυσικά, ακόμα και τώρα που είμαι παντρεμένη, συνεχίζω να κάνω έρευνα και να συναντώ άντρες αλλά πλέον είμαι πολύ προσεκτική με το που και πως θα γίνει η συνάντηση.
Επίσης, οι κανόνες που έχουν να κάνουν με το τηλέφωνο. Στην Αμερική όταν θέλω να πάω για καφέ με κάποιον πρέπει να το κανονίσω δύο εβδομάδες πριν. Εδώ δεν κανονίζω τίποτα γιατί όλα ξέρω ότι θα γίνουν την τελευταία στιγμή. Το δεύτερο είναι ότι στην Αμερική είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με το τηλέφωνο, αν κάποιος δεν απαντήσει δεν ξαναπαίρνουμε σε αντίθεση με την Ελλάδα που επιμένουν.
Θα συνεχίσω με δύο στερεότυπα. Πρώτον, η σημασία του καφέ στην Ελλάδα και η παρεξήγηση του από τη διεθνή κοινή γνώμη. Υπάρχει το στερεότυπο ότι οι Έλληνες πίνουν καφέ συνέχεια και δε δουλεύουν πολύ. Κατά τη γνώμη μου, οι Έλληνες δουλεύουν πάρα πολύ. Ο καφές είναι επίκεντρο όχι μόνο της κοινωνικής ζωής αλλά και της επαγγελματικής ζωής. Στην έρευνα που κάνω τώρα σχετικά με τα κοινωνικά ιατρεία και τα φαρμακεία έχω μιλήσει με πολλούς ωφελούμενους οι οποίοι μου λένε "δεν πηγαίνω καθόλου για καφέ". Το να μην πας για καφέ στην Ελλάδα είναι ένα είδος κοινωνικού αποκλεισμού, όχι κάποιου είδους πολυτέλεια.
Τέλος θα αναφερθώ φυσικά στον γραφειοκρατικό μηχανισμό της Ελλάδας, κάτι που έχω βιώσει. Η βασική αντίληψη είναι ότι δεν λειτουργεί. Όταν σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργήσει, προκαλεί έκπληξη. Μερικές φορές έχω υπάρξει πολύ τυχερή. Η ελληνική γραφειοκρατία για τους ξένους και περισσότερο για τους αιτούντες άσυλο είναι χωρίς κανόνες, με κρυμμένα μυστικά, είναι έτσι βέβαια και για τους Έλληνες. Κατά τη γνώμη μου είναι μια πολύ βασική και σημαντική εμπειρία που δείχνει τη σχέση του λαού με το κράτος.
Το άσυλο, η ιθαγένεια, η μετανάστευση, είναι κρίσιμα ζητήματα πως μπορεί μία συζήτηση μεταξύ ακαδημαϊκών ή ανθρώπων που ανήκουν σε δομές να βοηθήσει, να επιλύσει ίσως τα προβλήματα;
Χρειαζόμαστε ακαδημαϊκές συζητήσεις. Κατά τη δική μου γνώμη, χρειάζεται διαρκώς, ως ανθρωπολόγος, να είμαι σε επαφή με διάφορες δομές της κοινωνίας. Αυτός είναι και ο λόγος που ήθελα να παρουσιάσω το βιβλίο μου σε διάφορα περιβάλλοντα, όχι μόνο σε ακαδημαϊκούς χώρους. Τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα τα πήρα από τους συμμετέχοντες σε αυτή την έρευνα. Οι πιο ουσιαστικές γνώσεις ή ακόμα και κάποιες λύσεις μπορούν να βρεθούν στο καφενείο. Εκτιμώ πάρα πολύ τις συζητήσεις.
Σκόπιμα έχω προσκαλέσει ομιλητές από διάφορες δομές για να ακουστούν πολλές πλευρές γύρω απ' αυτά τα ζητήματα. Θα μιλήσουμε 10 λεπτά ο καθένας για να ακολουθήσει συζήτηση. Προσπαθούμε να αναπτύξουμε το διάλογο.
Τέλος, γιατί κατά τη γνώμη σας η μετακίνηση πληθυσμών, για να συμπεριλάβουμε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως της αιτίας που τους οδηγεί να φύγουν από την πατρίδα τους, απασχολεί όλο και περισσότερο τις κοινωνίες των κρατών υποδοχής ενώ δεν αποτελεί νέο φαινόμενο;
Υπάρχουν διάφορα επίπεδα. Έχουμε σύνορα εθνικών κρατών, κάτι που δεν υπήρχε παλαιότερα. Η μετανάστευση έχει γίνει πρόβλημα λόγω της μορφής των εθνικών κρατών, λόγω των συνόρων. Ξεκίνησα την έρευνά μου στην Ελλάδα το 2004. Από το 2005 έως το 2007 είχαμε περίπου 5.000 αιτήματα για άσυλο. Το 2007 είχαμε 25.000, τώρα έχουμε 10.000, δεν ήταν όμως τόσο έντονο ζήτημα τότε στην ευρύτερη κοινωνία. Ένα άλλο δεδομένο που προστέθηκε στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι η ανάπτυξη του έντονου ρατσισμού που βέβαια οδήγησε και στην ανάπτυξη και ενεργή δράση και αντιρατσιστικών κινημάτων. Το θέμα του ρατσισμού στην Ελλάδα είναι κάτι που συζητούν όλοι και ο καθένας πρέπει να πάρει θέση, να έχει άποψη. Τώρα οι περισσότεροι καταλαβαίνουν ότι όταν μιλούν για μετανάστευση μιλούν και για την έννοια του ελληνικού λαού, για το μέλλον του, ενώ τα προηγούμενα χρόνια απλά το φαινόμενο συνέβαινε στο παρασκήνιο χωρίς να αναλύεται.
συνέντευξη: Nancy Angelopoulou
Ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter
