κείμενο: Δήμητρα Δρακάκη
φωτογραφία: George Fiorakis
O Γιώργος πάνω από ένα τραπέζι μπύρες, αποτσίγαρα και βαρύ κι ασήκωτο κλίμα γύρισε και μου είπε: «Γιατί ο λαός να φοβάται την αιματοχυσία ενώ διοικείται από μια κυβέρνηση που σε κάνει να αυτοκτονείς;» Ήταν 23 Γενάρη και μόλις είχαμε παρακολουθήσει το καινούριο ντοκιμαντέρ του Αυγερόπουλου «Αγορά». Τέσσερα χρόνια ελεύθερης πτώσης είναι πολλά για να τα αναβιώσεις στριμωγμένα μέσα σε δύο ώρες.
Για μέρες μετά αναρωτιόμουν τι πήγε στραβά σ’ αυτήν την ιστορία. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, στην Ελλάδα-που κάποτε διατηρούσε τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη-το 2012 σημειώθηκε ο υψηλότερος αριθμός αυτοκτονιών των τελευταίων 50 χρόνων. 508 αυτοκτονίες (417 άντρες και 91 γυναίκες) μέσα σ’ ένα χρόνο. Τα ποσοστά της ανεργίας επίσης χτυπάνε ρεκόρ τα τελευταία χρόνια, με τη νεολαία να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των πληγέντων (50,6% το Νοέμβριο σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ). Στις 12 Φεβρουαρίου η οργάνωση «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα» δημοσίευσε την ετήσια κατάταξη για την ελευθερία του λόγου, όπου η Ελλάδα κατέλαβε την 91η θέση, μία μόλις θέση πριν από τον πάτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πως στο καλό συνέβη και όλες αυτές οι κοινωνικές αδικίες συνάντησαν τόσο μικρή, σχεδόν νωχελική αντίσταση; Πως φτάσαμε στο σημείο να λέμε ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε «ανθρωπιστική κρίση»; Τι δε λειτούργησε σωστά και ο λαός άφησε την κατάσταση να φτάσει μέχρι αυτό το σημείο προτού βγει μαζικά στους δρόμους ή έστω αναθεωρήσει την ψήφο του; Η πρωτεύουσα και άλλες μεγάλες πόλεις βίωσαν πολλές πορείες κατά της κρίσης στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Έγιναν σχεδόν μέρος της καθημερινής ρουτίνας. Όμως η ένταση τους παρέμεινε σε χαμηλά ποσοστά. Δυστυχώς.
Κι αν στην απαρχή της μνημονιακής κατρακύλας οι κάτοικοι της Αθήνας ένιωσαν ότι ένα κίνημα γεννιόταν, το κίνημα αυτό δεν κατάφερε να γίνει μαζικό και να παρασύρει όλη τη χώρα. Στο τέλος κατέληξε σα συνάντηση παλιών συμμαθητών. Ξέρεις πάντα ακριβώς ποιον θα βρεις εκεί. No surprises. Επίσης ένιωθες λες και όλοι ήταν υποχρεωμένοι να παραταχθούν στην κατηγορία τους. Οι κόκκινοι με τους κόκκινους, οι μαύροι με τους μαύρους, οι ταξιτζήδες με τους ομοίους τους και οι καθαρίστριες το ίδιο. Ούτε εδώ surprises. Γιατί;
Το δόγμα του σοκ
Το 2007 η Καναδή δημοσιογράφος και ακτιβίστρια Naomi Klein δημοσίευε ένα βιβλίο που εκτίναξε τη δημοσιότητα της στα ύψη, το λεγόμενο «Δόγμα του Σοκ: Η άνοδος του καταστροφικού καπιταλισμού» (Τhe Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism). Η 45χρονη συγγραφέας επιχείρησε να εξετάσει την επιβολή της ελεύθερης αγοράς και των πολιτικών του νεοφιλελευθερισμού, όπως αναπτύχθηκαν από τον οικονομολόγο και θιασώτη των ιδεών Milton Friedman και της «σχολής του Σικάγο» και να αμφισβητήσει την υπόθεση ότι η επικράτηση αυτών των οικονομικών πρακτικών επήλθε ειρηνικά.
Σύμφωνα με την εν λόγω θεωρία, τα κράτη σε περιόδους μεγάλων κρίσεων, όπως πολεμικών, στρατιωτικών συγκρούσεων, φυσικών καταστροφών ή δυσεπίλυτων οικονομικών καταστάσεων, αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την επιβολή ριζικών κρατικών μεταρρυθμίσεων. Οι αλλαγές αυτές ενδυναμώνουν τις αρχές του καπιταλιστικού συστήματος και της ελεύθερης αγοράς βαθαίνοντας παράλληλα το χάσμα των κοινωνικών τάξεων με αποτέλεσμα να επωφελούνται οι ανώτερες οικονομικές ελίτ.
Η θεωρία του «δόγματος του σοκ» ή οι «θεραπείες σοκ» αποτελούν τη λύση του ανυπόμονου προβλήματος που αντιμετωπίζει η εν λόγω κοινωνία: ιδιωτικοποιήσεις, κρατική απορρύθμιση/ελεύθερο εμπόριο και περικοπές στις κρατικές δαπάνες συγκροτούν το τρίπτυχο της θεραπείας. Ο λαός, μουδιασμένος από την κρίση και παραδομένος στο φόβο και τις ενοχές για την πρόκληση της κατάστασης, παραμένει παθητικός στις επαναλαμβανόμενες μεταρρυθμίσεις, πιστεύοντας ότι τα χειρότερα έρχονται.
Στο βιβλίο, όπου αργότερα αποτέλεσε τη βάση για το ομώνυμο ντοκιμαντέρ, η Klein υποστηρίζει ότι η αρχική εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων ιδεών δεν είχε καμία σχέση με δημοκρατικά καθεστώτα. Ως πρώτη χώρα εφαρμογής των ακραίων πολιτικών βλέπει τη Χιλή του δικτάτορα Pinochet το 1973. Αργότερα η οικονομική θεωρεία εισέρχεται στην Ευρώπη μέσω της συντηρητικής Βρετανίας της Margaret Thatcher.
Τα πακέτα διάσωσης
Σε μια τέτοια κατάσταση σοκ, η λογική της εξωτερικής διάσωσης είτε με τη μορφή ανθρωπιστικής βοήθειας, είτε με τη μορφή πακέτων οικονομικής στήριξης αποτελούν κλασσική παρεμβατική τακτική στη γεωπολιτική αρένα. Στην περίπτωσή της Ελλάδας, οι ξένες δυνάμεις σπεύδουν ως ήρωες να σώσουν το λαό από τον ίδιο του τον εαυτό. Έρχονται να προσφέρουν την αμερόληπτη βοήθειά τους στο νεοέλληνα που φαίνεται να ταλανίζεται από την έμφυτη τάση του για τεμπελιά.
Η ξένη επέμβαση παρουσιάζεται ως μοναδική λύση μιας και οι κρατικοί φορείς και το πολιτικό σύστημα είναι τόσο διεφθαρμένο που καταλήγει ανίκανο να ελέγξει το σπίτι και τα άτακτα παιδιά του. Η Naomi Κlein, υποστηρίζει στο ντοκιμαντέρ Catastroika της Κατερίνας Κιτίδη και του Άρη Χατζηστεφάνου, ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζεται «σαν ένα μικρό παιδί από το οποίο πρέπει να πάρεις τα κλειδιά του αυτοκινήτου» προκειμένου να μη βλάψει τον εαυτό του αλλά και τους γύρω του.
Δείτε ακόμη
Ο ελληνικός λαός δέχτηκε για πολύ καιρό την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας ως μοναδική λύση για εξοικονόμηση εσόδων. Βίωσε την εξαφάνιση των δημόσιων παροχών και αποδέχτηκε τις περικοπές των μισθών και τη συρρίκνωση του δημοσίου τομέα ελπίζοντας πάντα ότι εκείνα θα ήταν τα τελευταία μέτρα. Στην ουσία η κρίση, η οποία ξεκίνησε ως κρίση χρέους παρουσιάστηκε ως κρίση για την οποία υπεύθυνοι ήταν οι Έλληνες πολίτες να πληρώσουν το τίμημα. Το ενοχικό σύνδρομο και η λογική του «μαζί τα φάγαμε» κυρίευσε τις ομιλίες των υπέρμαχων των μνημονιακών πολιτικών. Κυριάρχησε και τα δεσποτικά ΜΜΕ που παραδοσιακά στην Ελλάδα διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με το κράτος και προωθούν τις κυβερνητικές ατζέντες.
Νέο Κεφάλαιο;
Και να’ μαστε σήμερα κοντά στην εκπνοή του 5ου έτους όπου επίσημα η χώρα βρίσκεται κάτω από το «πρόγραμμα στήριξης». 5 χρόνια έχουν περάσει από όταν τα πρώτα δάνεια όπου υποτίθεται ότι δόθηκαν στη χώρα έτσι ώστε να γλιτώσει τη χρεοκοπία, εισέρρευσαν στα ταμεία των τραπεζών και επέστρεψαν πίσω στα ταμεία των δανειστών. Με την ανάκαμψη να φαντάζει μακρινό όνειρο και το δημόσιο χρέος να έχει εκτοξευθεί στα 324 δις ευρώ που αντιστοιχεί στο 180% του ΑΕΠ σε σύγκριση με το 126,8% το 2009, την εναρκτήρια χρονιά της κρίσης, το τέλος της ύφεσης δεν φάνηκε ποτέ στον ορίζοντα κάτω από τις μνημονιακές πολιτικές.
Τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών και η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να αποτελεί ιστορική στιγμή για την Ελληνική πολιτική σκηνή, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως μαζική επαναστατική κίνηση κατά του μνημονίου. Ο ελληνικός λαός έχει ακόμα μακρύ δρόμο προς την ένωση, αν αυτή επέλθει. Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού πιστεύει ότι η λιτότητα είναι μονόδρομος και η άνοδος του Τσίπρα στην εξουσία μπορεί να αποτελέσει καταστροφική έκβαση για την οικονομία.
Η νέα κυβέρνηση έχει να αναμετρηθεί τόσο με τη μερίδα αυτή του πληθυσμού όσο και με τον ίδιο της τον εαυτό. Έχει να αναμετρηθεί και με αυτούς που στον απόηχο των πρώτων μετεκλογικών ημερών ένιωσαν την περηφάνια να επιστρέφει. Σ’ αυτό το σημείο το βάρος της ευθύνης που ανέλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να καθορίσει το μέλλον της χώρας. Είναι στο χέρι του το αν θα αποδειχτεί το πρώτο κόμμα που δίκαια μαζεύονται εξαιτίας του χιλιάδες πολίτες στις πλατείες της Ευρώπης.
Είναι στο χέρι των λαών να συνεχίσουν τον αγώνα.
