Εικόνα
έρευνα/κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
Το 1923 η Εθνική Τράπεζα -το ισχυρότερο τότε οικονομικό ίδρυμα της χώρας- αποφασίζει την ανέγερση «κτηρίου εκ beton- arme προοριζόμενον δι΄ αρχεία και αποθήκην υλικού και garage εις το βάθος αυτού» στην οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου 146.
Το κτήριο θα είναι το πρώτο αρχειοστάσιο στην Ελλάδα και θα πρέπει να εκφράζει τόσο την τράπεζα όσο και την εποχή μέσα στην οποία κτίζεται. O τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι από τη μια η στιβαρή μορφολογία του και από την άλλη, η αμέριστη εμπιστοσύνη των μηχανικών στην πρόοδο της τεχνικής επιστήμης και στα νέα υλικά, που προσφέρουν τη μεγαλύτερη έως τότε κατασκευαστική ευκολία στην ιστορία της αρχιτεκτονικής.
Ο αρχιτέκτονας Νικόλαος Ζουμπουλίδης, ως υπάλληλος της τράπεζας, αναλαμβάνει τη μελέτη όπως θα κάνει και για άλλα κτήρια του πιστωτικού ιδρύματος, και μαζί με τον διευθυντή του τεχνικού τμήματος, μηχανικό Αριστείδη Μπαλάνο, έχουν την εποπτεία της κατασκευής.
(Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ)
//Διαβάστε ακόμη:
- Urban Arch Tales #4: Μέγαρο Prokesch στη Φειδίου
- Urban Arch Tales #5: Το κτίριο στην Ηπείρου και Μιχαήλ Βόδα
- Urban Arch Tales #6: Aφιέρωμα σε αθηναϊκό κτίριο του Βαλεντή
- Βρείτε όλα τα αρχιτεκτονικά αφιερώματα, εδώ.
Το κτηριολογικό πρόγραμμα για το ειδικής χρήσης κτήριο, απαιτεί τη σύνθεση ενός ογκώδους κτίσματος με συγκεκριμένες στατικές προδιαγραφές. Ο Ζουμπουλίδης το σχεδιάζει με υπόγειο και τρεις στάθμες -κατά τη φάση της κατασκευής προσθέτει δύο ακόμα ορόφους-, ενώ τοποθετεί ένα από τα κλιμακοστάσια εκτός του περιγράμματος του κτηρίου, δημιουργώντας έτσι ελεύθερο χώρο στο ισόγειο για την πρόσβαση των οχημάτων στο garage. Στο εσωτερικό οι κεντρικοί χώροι είναι ενιαίοι -μια κατασκευαστική ελευθερία που προσφέρει ο σκελετός από οπλισμένο σκυρόδεμα - για να τοποθετούνται ανεμπόδιστα από διαχωριστικές τοιχοποιίες, τα μεταλλικά ράφια αποθήκευσης. Η πρόσοψη είναι προσεγμένα λιτή, εμπνευσμένη από τον ευρωπαϊκό εκλεκτικισμό, με αυστηρές συνθετικές γραμμές από συστοιχίες μακρών και στενών ανοιγμάτων. Διανθίζεται επίσης με οριζόντιες ταινίες ανάμεσα στη βάση, τον κορμό και τη στέψη, και με πολύχρωμα κεραμικά πλακίδια.
Η υλοποίηση της μελέτης ανατίθεται στην Ανώνυμο Οικοδομική Εταιρεία του μηχανικού Αλέξανδρου Ζαχαρίου, «Ο ΤΕΚΤΩΝ», ενώ στην προσθήκη των δύο τελευταίων ορόφων, συνεργάζεται και ο πολυπράγμων και πολυσχιδής μηχανικός Ηλίας Αγγελόπουλος.
Εικόνα
(Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ)
Και έτσι, τυχαία ή και όχι, στην ανέγερση του αρχειοστασίου εμπλέκεται η avant garde των μηχανικών της εποχής, αυτοί που κινούν, ήδη από την αυγή του αιώνα τα νήματα των σαρωτικών αλλαγών στην εξέλιξη της οικοδομικής στην Ελλάδα. Ο Αρ. Μπαλάνος- πρώτος ξάδελφος του Νικολάου Μπαλάνου που εφαρμόζει την ίδια εποχή το οπλισμένο σκυρόδεμα στην αναστήλωση της Ακρόπολης- είναι υπέρμαχος των δυνατοτήτων του νέου υλικού στην ανέγερση άφλεκτων και οικονομικότερων οικοδομών. Ο Ηλίας Αγγελόπουλος, εκτός από σύμβουλος μηχανικός σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, είναι ο αντιπρόσωπος στην Ελλάδα της γαλλικής εταιρείας Hennebique, η οποία ανέπτυξε το σύστημα κατασκευής με βάση την αρχή της πλαγιοδοκού. Οι δυο τους μάλιστα, δουλεύουν από το 1906 έως το 1911 στην κατασκευή της οικίας Αλ. Αφεντούλη, στη συμβολή της Σταδίου με την Κολοκοτρώνη, της πρώτης κατοικίας από οπλισμένο σκυρόδεμα στην Ελλάδα κατασκευασμένη µε το σύστηµα Hennebique.
Και τέλος, ο Αλ. Ζαχαρίου έχει από το 1902 ιδρύσει στην Ελευσίνα, την πρώτη στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή τσιμεντοβιομηχανία, η οποία το 1911 μετονομάζεται σε Εταιρεία τσιμέντων “ΤΙΤΑΝ”.
Η κατασκευή του κτηρίου ζωντανεύει μέσα από το εξαιρετικό αρχείο, που έχει διασωθεί ακέραιο και λειτουργεί κυρίως ως μέσο διατήρησης του κόπου που κατέβαλλαν οι άνθρωποι που εργάστηκαν, είτε στη φάση της κατασκευής του κτηρίου είτε έπειτα μέσα σε αυτό.
Εδώ, ξεδιπλώνεται σε ζωηρή αφήγηση με πολλές δυνατές αναγνώσεις, ένα διευρυμένο δίκτυο ανθρώπων σε αλληλεπίδραση για δύο ολόκληρες δεκαετίες, από το 1923 έως το 1943: η συγγραφή υποχρεώσεων, η κατάθεση των προσφορών, η κατακύρωση του αναδόχου, οι κατασκευαστικές οδηγίες του Μπαλάνου προς την οικοδομική εταιρεία «ΤΕΚΤΩΝ», οι αυστηρές παρατηρήσεις για τις αστοχίες, αλλά και όλα τα ζητήματα που προκύπτουν, όπως η σύνδεση του κτηρίου με τον παντορροїκό αγωγό της Γ΄ Σεπτεμβρίου.
Εικόνα
(Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ)
Αυτό το αρχείο λοιπόν, είναι η τεκμηρίωση μιας ολόκληρης εποχής με αδιαμεσολάβητη πρόσβαση στο παρελθόν: από τα υλικά δόμησης, όπως η χρήση του ελληνικής παρασκευής τσιμέντου Portland ή η επίστρωση εξωτερικών δαπέδων με πλάκες Μάλτας το 1924, μέχρι τις προμήθειες του εξοπλισμού, όπως η τηλεφωνική εγκατάσταση reipos με συσκευές της εταιρείας Siemens και Halske το 1931.
Εικόνα
(Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ)
Έπειτα, είναι μια απύθμενη δεξαμενή πληροφοριών για την ίδια την πόλη. Στο μοναδικό σωζόμενο καρέ, ο Ζουμπουλίδης στις αρχές του 1924, φωτογραφίζεται κατά τη φάση της διαδοκίδωσης στην πλάκα του ισογείου. Άθελά του, μας αφήνει μια γεύση του αρχιτεκτονικού μεγαλείου της αθηναϊκής Belle Époque, τα ίχνη της οποίας χάθηκαν αβίαστα, τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Είναι οι δύο κατοικίες -με είσοδο στην παράλληλη της Γ΄ Σεπτεμβρίου, οδό Πατησίων- μάλιστα αυτή ακριβώς πίσω του διατηρείται μέχρι σήμερα στον αριθμό 123. Ένα σπάνιο καρέ πριν ακόμα ανεγερθούν άλλα τοπόσημα της περιοχής, όπως το Ακροπόλ.
Εικόνα
Ο επιβλέπων μηχανικός Νικόλαος Ζουμπουλίδης φωτογραφίζεται στην πλάκα του ισογείου. Συλλογή φωτογραφιών Εθνικής Τράπεζας. Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ
Εικόνα
Το κτήριο σήμερα
Επίσης, μέσα από το αρχείο, αναδύεται ένας εμπορικός κόσμος που σφύζει από κίνηση: καταστήματα, οικοδομικές επιχειρήσεις, βιομηχανίες, εισαγωγικές εταιρείες, που στεγάζονται σε κτήρια που δεν υπάρχουν πια, όπως το κατάστημα υδραυλικών επιχειρήσεων Ξευτέρη στην Πατησίων 90 ή το Υδραυλικό Εργοστάσιο Θεοχάρη Δημητρουλάκη στην Σόλωνος 104.
Και βέβαια, το αρχειακό υλικό δεν μπορεί παρά να ακουμπά σε πτυχές των ίδιων των ανθρώπων, γεγονός που το κάνει ιδιαίτερα πολύτιμο: η αγωνία για σωστή εφαρμογή των νέων υλικών, που σε περιπτώσεις παραβλέψεων εργάτες απολύονται, η επιτακτική ανάγκη το 1932 για την προμήθεια καλοριφέρ καθώς είναι αδύνατον οι υπάλληλοι να υποφέρωσι το ψύχος ή η επείγουσα αντικατάσταση των σωληνώσεων, καθώς διαφυγή αερίου είχε ως αποτέλεσμα τη δηλητηρίαση αρκετών εργαζομένων.
Εικόνα
Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ
Δείτε ακόμη
Και όλα αυτά, αναδύονται μέσα από μια ιδιαίτερη γλώσσα γραφής, την καλλιγραφία, τα λογότυπα των επιχειρήσεων, τα υδατογραφήματα, για να μας εξοικειώσουν με μια εποχή που τελικά μοιάζει να μην είναι και τόσο μακρινή.
Στο τέλος του 1938, όταν διαφαίνεται η εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κτήριο εξοπλίζεται με αντιαεροπορική μεταλλική σειρήνα αλλά και με αλεξικέραυνο, μιας και είναι το υψηλότερον της περιφερείας. Με την εισβολή των δυνάμεων κατοχής, δεν αργεί να επιταχθεί από τους Γερμανούς και να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκες του γερμανικού στρατού, ενώ το υπόγειο μετατρέπεται από τις κατοχικές δυνάμεις σε αντιαεροπορικά καταφύγια για το γερμανικό στρατό.
Εικόνα
Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Εθνική Τράπεζα λειτουργεί στο ισόγειο το υποκατάστημα της Γ΄ Σεπτεμβρίου, μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν στην εκπνοή της αποφασίζεται η ριζική ανακαίνιση του κτηρίου και το αρχειοστάσιο δίνει τη θέση του στο κτήριο του Ιστορικού Αρχείου της Τράπεζας.
Εικόνα
(Εξωτερική άποψη του κτηρίου. Είσοδος του Υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας επί της Γ’ Σεπτεμβρίου. Λεπτομέρεια από φύλλο contact. Συλλογή φωτογραφιών Εθνικής Τράπεζας. Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ)
