Εικόνα
συντάκτης/έρευνα: Δήμητρα Τέντα / Msc Περιβαλλοντική πολιτική και διαχείριση
Καθώς οι κυβερνήσεις αντιδρούν με lockdown στην πανδημία του κορονοϊού, η φύση ανασαίνει, και μαζί της κι εμείς. Σε πολλές πόλεις στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μειώνονται και η ποιότητα του αέρα έχει βελτιωθεί αισθητά. Αλλά υπάρχει στα αλήθεια περιβαλλοντικό όφελος; Είναι σίγουρα ευχάριστο να περπατάς στους δρόμους και να μην αναπνέεις εξάτμιση, να ακούς τιτιβίσματα πουλιών αντί για κόρνες αυτοκινήτων και να ζεις την πιο ήσυχη Άνοιξη στη μεγαλούπολη. Ναι, είναι, αλλά ως εκεί. Δεν υπάρχει κάτι παραπάνω να κερδίσουμε από αυτή την προσωρινή μείωση της ανθρώπινης δραστηριότητας, παρά μόνο ίσως την εικόνα του πώς θα ήταν η ζωή μας σε ένα παράλληλο σύμπαν. Σε ένα σύμπαν χωρίς ρύπανση του αέρα, της θάλασσας, του εδάφους (ή έστω λιγότερη), σε ένα σύμπαν όπου η φύση θα είχε λίγο χώρο παραπάνω.
Η δραστική μείωση των αεροπορικών πτήσεων και της χρήσης αυτοκινήτου έχει οδηγήσει σε μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων σε πολλά αστικά κέντρα στον κόσμο. Σύμφωνα με ανάλυση του Ερευνητικού Κέντρου για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (Centre for Research on Energy and Clean Air) οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) της Κίνας μειώθηκαν κατά 25% κατά τον πρώτο μήνα του lockdown (στη Wuhan, και σε άλλες πόλεις της επαρχίας Hubei, το lockdown ξεκίνησε στις 23 Ιανουαρίου, οι τιμές συγκρίνονται με αυτές των αντίστοιχων μηνών του 2019). Λίγο αργότερα, η απαγόρευση κυκλοφορίας στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις συνέβαλε επίσης σε καθαρότερο αέρα, με μεγάλες μειώσεις στα ποσοστά του διοξειδίου του αζώτου (NO2): από τις 13 Μαρτίου έως τις 13 Απριλίου του 2020, η συγκέντρωση NO2 μειώθηκε κατά 54% στο Παρίσι, και σχεδόν στο μισό σε Μαδρίτη, Μιλάνο και Ρώμη, σε σύγκριση με τα ποσοστά του 2019, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (European Space Agency).
China, NASA Earth Observatory images by Joshua Stevens, using modified Copernicus Sentinel 5P data processed by the European Space Agency, Public domain
Οι ορατές, θετικές επιπτώσεις – όπως η βελτίωση της ποιότητας του αέρα και οι μειωμένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου – είναι δυστυχώς προσωρινές. Ο Ralph Keeling του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας Scripps των ΗΠΑ, εξήγησε ότι η χρήση ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να μειωθεί κατά περίπου 10% σε όλο τον κόσμο και θα πρέπει να διατηρηθεί για ένα χρόνο ώστε να εμφανιστεί όντως μείωση στα επίπεδα εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Παρόλα αυτά, ακόμα και η προσωρινή μείωση των καθημερινών μετακινήσεων στις μεγάλες πόλεις έχει συμβάλει στη μείωση των αέριων ρύπων. Το ερώτημα που προκύπτει τώρα είναι το τι σημαίνει αυτή η μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων μακροπρόθεσμα. Προφανώς δεν υπάρχει κάποιος θετικός αντίκτυπος, αφού οι οικονομίες όλων των χωρών θα προσπαθήσουν να ανακάμψουν αμέσως αφού τους δοθεί η ευκαιρία, ανεβάζοντας και πάλι τα επίπεδα των εκπομπών τους στα μέγιστα. Προβλέπεται, επίσης, ότι η πανδημία θα οδηγήσει σε αύξηση της ποσότητας των λεγόμενων ιατρικών και επικίνδυνων αποβλήτων – τα οποία θα αποτελέσουν μια επιπρόσθετη περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Εικόνα
Europe, ESA image, contains modified Copernicus Sentinel data (2019-20), processed by KNMI-ESA
Η ανθρωπογενής επίδραση στο περιβάλλον δεν είναι κάτι καινούριο. Από την εποχή της εκβιομηχάνισης της παραγωγής οι ολοένα αυξανόμενες εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου έχουν οδηγήσει στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, προκαλώντας επιπτώσεις όπως το λιώσιμο των παγετώνων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Η εξάπλωση της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει αλλάξει σχεδόν το 75% της επιφάνειας της γης, στριμώχνοντας την άγρια ζωή και τη φύση σε μια όλο και μικρότερη γωνιά του πλανήτη. Καθώς οι άνθρωποι διεισδύουν στο φυσικό περιβάλλον – καλλιέργειες, κυνήγι άγριων ζώων, αστικοποίηση, αποψίλωση των δασών – έρχονται σε όλο και μεγαλύτερη επαφή με την άγρια φύση και τα άγρια ζώα και αυξάνονται οι πιθανότητες να έρθουν σε επαφή και με νέες ασθένειες. Επιπλέον, αλλαγές στη θερμοκρασία, την υγρασία και την εποχικότητα επηρεάζουν άμεσα την επιβίωση των μικροβίων στο περιβάλλον, και στοιχεία δείχνουν ότι οι επιδημίες ασθενειών θα γίνουν πιο συχνές, καθώς το κλίμα συνεχίζει να αλλάζει.
Η άγρια φύση πρέπει να παραμείνει άγρια, και ο άνθρωπος πρέπει να σταματήσει να βλέπει το φυσικό περιβάλλον σαν μια μεγάλη αποθήκη πόρων. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στην παραγωγή και τη χρήση ενέργειας αναλογεί περισσότερο από το 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ, όταν μόνο το 17,5% της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Στις μεταφορές αναλογεί το 25% των εκπομπών μας, ενώ τα κτίρια καταναλώνουν το 40% της ενέργειας που παράγεται.
Εικόνα
Οι λύσεις που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, για την επίτευξη καθαρής ενέργειας είναι η προώθηση της τεχνολογίας, η ενδυνάμωση των καταναλωτών και η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, η από κοινού χρήση των πηγών καθαρής ενέργειας, η απανθρακοποίηση του τομέα του αερίου, η ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης και ο οικολογικός σχεδιασμός των προϊόντων, η διασύνδεση των ενεργειακών συστημάτων και η σύνδεση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και η αξιοποίηση της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας στην Ευρώπη. Αλλά είναι αυτά αρκετά; Μπορούμε να συνεχίσουμε να ακολουθούμε το ίδιο μοντέλο «ανάπτυξης» – που περιλαμβάνει εντατικοποιημένη παραγωγή τροφής, πρώτων υλών και ενέργειας – με μόνη επιδίωξη τη μείωση των εκπομπών μας;
Η σημερινή κρίση της πανδημίας του covid-19 μας δείχνει πόσο ευάλωτοι είμαστε σαν είδος και πόσο μεγάλη ανάγκη έχουμε από ένα υγιές φυσικό περιβάλλον. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ωστόσο, συνεχίζουν να στοχεύουν σε “πράσινες” επενδύσεις και σε μηχανισμούς δίκαιης μετάβασης, υποστηρίζοντας πως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας της βιοποικιλότητας μπορεί να ενσωματωθεί στο υπάρχον οικονομικό μοντέλο. Και αυτό γιατί απλά αρνούνται να παραδεχτούν τις ελλείψεις και τα σφάλματα αυτού του μοντέλου ανάπτυξης, τις ανισότητες που προκαλεί περιβαλλοντικά και κοινωνικά.
Η ανάπτυξη της λεγόμενης πράσινης οικονομίας δεν αρκεί, αν δεν γίνει με σεβασμό στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, αν δεν γίνει στροφή προς την κυκλική και κοινωνική οικονομία, την παραγωγή μικρής κλίμακας και τα συνεργατικά δίκτυα.
*Τα κυριότερα αέρια που συμβάλουν στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας (αέρια του θερμοκηπίου) είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4), τα οξείδια του αζώτου (N2O), και οι χλωροφθοράνθρακες (CFC). Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το σημαντικότερο αέριο του θερμοκηπίου και παράγεται κυρίως μέσω της καύσης ορυκτών καυσίμων (άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου). Το διοξείδιο του αζώτου (NO2) παράγεται κυρίως από μηχανές εσωτερικής καύσης, θερμοηλεκτρικούς σταθμούς και σε μικρότερη έκταση, από εργοστάσια χαρτοπολτού, θερμάστρες γκαζιού βουτανίου και σόμπες. Το CO2 ευθύνεται για το 63% της υπερθέρμανσης του πλανήτη που οφείλεται σ’ αυτές τις δραστηριότητες. Η συγκέντρωσή του στην ατμόσφαιρα είναι σήμερα κατά 40% υψηλότερη από ό, τι κατά την έναρξη της εκβιομηχάνισης. Το μεθάνιο ευθύνεται για το 19% της υπερθέρμανσης του πλανήτη από ανθρωπογενείς αιτίες και το υποξείδιο του αζώτου για το 6%.
*Ο μηχανισμός δίκαιης μετάβασης (Just Transition Mechanism) αποτελεί εργαλείο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας ώστε να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία πραγματοποιείται με δίκαιο τρόπο. Ο μηχανισμός θα δημιουργήσει τις αναγκαίες επενδύσεις για να βοηθηθούν οι εργαζόμενοι και οι κοινότητες που εξαρτώνται από την αλυσίδα αξίας των ορυκτών καυσίμων. Θα συμπληρώνει την ουσιαστική συνεισφορά του προϋπολογισμού της ΕΕ μέσω όλων των προγραμμάτων που έχουν άμεση σχέση με τη μετάβαση.
*πηγή 1, πηγή 2, πηγή 3, πηγή 4, πηγή 5, πηγή 6, πηγή 7, πηγή 8
Συντάκτης: Δήμητρα Τέντα
Ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
