Εικόνα
*συντάκης Κλέλια Αρμπηλιά / επιμέλεια - φωτογραφίες Γιώργος Φιοράκης
Κατηφορίζοντας την οδό Τοσίτσα, στρίβοντας αριστερά προς την πλατεία Εξαρχείων, δίπλα στη συνεταιριστική Σβούρα, ένα εργαστήρι κειμήλιο για τη γειτονιά, καθάριο και περιποιημένο μετράει εδώ πάνω από μισό αιώνα παρουσίας. Ο Νίκος Πάππας είναι δεύτερης γενιάς κορνιζάς και διατηρεί ζωντανή την τέχνη που έμαθε μεγαλώνοντας μέσα στο κατάστημα στο πλάι του πατέρα του, Αριστείδη Παππά, με την ίδια αγάπη για το διαχρονικό αυτό επάγγελμα. Άλλωστε στη χώρα μας η “κορνιζοτέχνη” ή αλλιώς κορνιζοποιία δεν διδάσκεται επισήμως, πρόκειται για ένα επάγγελμα που εμπεριέχει γνώσεις, δημιουργικότητα και εμπειρία που μεταλαμπαδεύεται από μάστορα σε μάστορα και από γενιά σε γενιά.
Σε μία εποχή που το έτοιμο, φθηνό γρήγορο και μαζικό μοιάζει να επικρατεί στις ζωές μας, στα στενά της Αθήνας και των Εξαρχείων, μικρά καταστήματα, όπως αυτό το κορνιζάδικο, με μακρά ιστορία μοιάζουν να αντιστέκονται με όπλα στη φαρέτρα τους τη γνώση, την παράδοση και την αξία του να φτιάχνεις πράγματα που κρατούν μια ζωή. Στο νούμερο λοιπόν 21 της Σπυρίδωνος Τρικούπη ανασκάψαμε λίγη εξαρχειώτικη ιστορία, συμβουλές και γνώσεις. Ο Αριστείδης Παππάς, πατέρας και δάσκαλος του κ.Νίκου, ξεκίνησε να μαθητεύει στην χειροποίητη κορνιζοποιία από το 1951 στην ηλικία των 14 ετών, πρώτα στον Πειραιά και μετά στην Αθήνα. Στα Εξάρχεια το κατάστημα άνοιξε αρχικά επί της οδού Τοσίτσα και από το 1966 βρίσκεται εδώ, στα πέριξ της πλατείας όπου όλα συμβαίνουν και όλα διαρκώς αλλάζουν, με την πιο σύγχρονη εκδοχή του αλλά αναλλοίωτα στο χρόνο το μεράκι, την προσήλωση και την ποιότητα.
Εικόνα
Εικόνα
Ήξερες ότι; Η σχέση του ανθρώπου, της τέχνης και της κορνίζας είναι μία πολύ παλιά ιστορία; Ήδη από τα αρχαία χρόνια Έλληνες και Αιγύπτιοι καλλιτέχνες πλαισίωναν, για να μπορούν να διαχωρίζουν τις παραστάσεις, τα πήλινα έργα και τις τοιχογραφίες τους με περιθώρια αλλά και με πλαίσια σε ταφικά μνημεία και αμφορείς. Στη συνέχεια και ενώ προχωράμε στην ιστορία και φτάνουμε στον δέκατο τρίτο αιώνα συναντάμε τις πρώτες κορνίζες στην Ευρώπη. Μάλιστα αρχικά το έργο τέχνης, συνήθως ζωγραφικό, ήταν ένα ενιαίο κομμάτι ξύλου που αφαιρούταν στην πορεία, η δαπανηρή όμως αυτή μεθοδος πλαισίωσης άλλαξε, και στο μεσοδιάστημα η κορνίζα κυρίως αναπτύχθηκε ως κομμάτι της εκκλησιαστικής τέχνης και αρχιτεκτονικής. Το κάδρο διατηρούσε και οριοθετούσε τον σύνδεσμο ανάμεσα στην αγιογραφία και τον λατρευτικό χώρο. Στην ιταλική αναγέννηση (14ος-15ος αιώνας) η κορνίζα: το κάδρο βγαίνει από την εκκλησιαστική τέχνη και μπαίνει στα σπίτια των ευγενών. Παράλληλα την ίδια χρονική περίοδο αποκτά και την διακοσμητική του ιδιότητα και δίνει την δυνατότητα στους ζωγράφους να φτιάχνουν μεταφερόμενα έργα. Τον 17ο αιώνα οι ζωγράφοι είναι και τεχνίτες της κορνίζας, τα ρεύματα του μπαρόκ και του ροκοκό τις κάνουν πληθωρικές και τα υλικά κατασκευής τους γίνονται πιο πολυτελή. Πολλοί ζωγράφοι επιβιώνουν και από την τέχνη της κορνιζοποιίας και μέχρι τις μέρες μας τα εργαστήρια κατασκευής της, παρόλη την στροφή με τα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα στον μινιμαλισμο ή την απουσία πλαισίου κ.ο.κ, επιζούν και διατηρούν μια παράδοση που από την ιερότητα, την υπερβολή και τα μουσεία εκδημοκρατίστηκε και έγινε προσωπική υπόθεση και ένας συνδυασμός προσωπικής αισθητικής και μια διαδικασία πολύχρονης και διαχρονικής διατήρησης των έργων.
Οι άνθρωποι που επισκέπτονται το εργαστήρι κορνίζας του Νίκου Παππά, σίγουρα αγαπούν την τέχνη και διατηρούν μία σχέση εμπιστοσύνης με την δουλειά του, η οποία μάλιστα πολλές φορές μετράει δεκαετίες. Όπως μας διηγείται χαρακτηριστικά, πρόσφατα επεστρεψε στο κατάστημα μία κυρία που έψαξε το εργαστήρι μετά από τριάντα χρόνια ή άλλοι επιστρέφουν μαζί με τα παιδιά τους! Κάτοικοι των Εξαρχείων, εργαζόμενοι στην περιοχή και το κέντρο ή απλά άνθρωποι που αγαπούν το αποτέλεσμα μιας καλής δουλειάς για τα έργα που διαλέγουν να στολίσουν το χώρο τους και τη καθημερινότητα τους αποτελούν το κοινό του. Ο κος Νίκος μας μιλά με ενθουσιασμό για την ιστορία που κρύβεται πίσω από την μεγάλη τζαμαρία του καταστήματος ανάμεσα στα εργαλεία, τις πρόκες και τα καρφάκια, τα τζάμια και τα ειδικά εργαλεία για τα πασπαρτού: ο πατέρας μου, μας λέει, έβλεπε τον Άσιμο καθημερινά να ζει και να γράφει ιστορία στην πλατεία. "Η καλλιτεχνική γειτονιά είχε εδώ μαζεμένους ανθρώπους από κάθε τέχνη, τα πρωινά περνουσε ο κωμικός Νίκος Σταυρίδης με ένα "καλημέρα μαστοράκια'".
Εικόνα
Εικόνα
Εικόνα
Πρακτικά όμως, πέραν του ιστορικού χαρακτήρα του καταστήματος, εδώ ο κάθε ένας από εμάς έχει την επιλογή να ντύσει το πόστερ, το ζωγραφικό ή τον καθρέφτη του διαλέγοντας ανάμεσα σε κορνίζες που καρφώνονται και κόβονται στις σωστές διαστάσεις. Ο τεχνίτης της κορνιζοτέχνης δεν φτιάχνει την κορνίζα πια στο χέρι όπως παλιά, αλλά την προσαρμόζει με ειδικές διαδικασίες στα θέλω του επισκέπτη του εργαστηρίου ακολουθώντας την διάσταση του έργου, με το κατάλληλο μονό ή διπλό παρπαρτού κ.ο.κ. Ωστόσο, εδώ μπορεί κανείς να αφήσει για να ρετουσαριστούν και να διατηρηθούν σωστά και κορνίζες αντίκες ή βίνταζ. Το μάτι μας έπεσε σε μία μεγάλη σκαλιστή κορνίζα που ετοιμάζεται να “λάμψει” ξανά στα χέρια του μάστορα. Ο κος Νίκος μας εξηγεί την τεχνική που εφαρμόζονταν παλιά για την κατασκευή της αλλά και την πραγματική της αξία: το σκάλισμά της, μας εξηγεί ότι πρόκειται για μια πάστα που διαμορφωνεται μετα το καλουπι στο χέρι και ότι στις μέρες πια δε φτιάχνονται αυτές οι χειροποίητες σκαλιστές κορνίζες αλλά τα υλικά κατασκευής και δεσίματος των κάδρων πολλές φορές ακολουθούν αυτό το design. Μπορείς να αναγνωρίσεις, μας μαθαίνει, την χειροποίητη από τα σημεία ένωσης. Όσο ακούμε με ενδιαφέρον, παρατηρούμε τα διαφορετικά μεταξύ τους έργα τέχνης που κοσμούν το εργαστήρι, κάποια από αυτά, όπως ο “μελαγχολικός μπουζουκτσής” που βρίσκεται εδώ σαράντα χρόνια, είναι εδώ ξεχασμένα για δεκαετίες από ανθρώπους που δεν τα παρέλαβαν ποτέ.
Ρωτάμε συμβουλές για να διαλέγουμε σωστά τα κάδρα μας, “η κορνίζα είναι ο ρουφιάνος του έργου” μας λέει ο κος Νικος δανειζόμενος την φράση του Τσαρούχη. “Σωστή κορνίζα δεν υπάρχει, σημασία έχει το τι ταιριάζει στο έργο και στο γούστο σου”. Αν φέρεις εδώ το ποστεράκι σου ή ό,τι άλλο, θα σε κατευθύνει κατάλληλα. Αυτό που πρέπει να κρατάμε κατα νου είναι ότι “ η κορνίζα πρέπει να ταιριάζει με το έργο και όχι με το σπίτι”, μια κορνίζα μπορεί να βελτιώσει αισθητικά το έργο που πλαισιώνει (με πιο “σκληρό κριτή το μαύρο χρώμα”) και ένα σωστά αισθητικά πλαισιωμένο έργο, μπορεί να "σταθεί” σχεδόν σε οποιονδήποτε χώρο.
Εικόνα
Εικόνα
Εικόνα
Τι είναι το πασπαρτού ή αλλιώς περιθώριο; Στην τέχνη της πλαισίωσης ενός έργου απαραίτητο συστατικό αποτελεί το passepartout, το περιθώριο δηλαδή που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην εικόνα και το κάδρο και λειτουργεί ώς καταλύτης για την αισθητική ανάδειξη του έργου. Είτε διαλέξει κάποιος παραδοσιακά ουδέτερα χρώματα για να “αναπνεύσει” έργο, είτε θελήσει να ακολουθήσει τις τάσεις της εκάστοτε μόδας διακόσμησης, το σίγουρο είναι ότι σε συνεργασία με ένα μαστορα της κορνίζας θα βρει το καταλληλότερο για την περίπτωση περιθώριο. Η κατασκευή του πασπαρτού μπορεί να μοιάζει απλή αλλά χρειάζεται ειδικές γνώσεις και τα κατάλληλα εργαλεία.
Δείτε ακόμη
Πάνω από τον πάγκο εργασίας η φωτογραφία της γατούλας που για είκοσι χρόνια ζούσε και φύλαγε το μαγαζί, του κρατάει παρεούλα, ο κος Νίκος μας μιλάει για εκείνη με συγκίνηση και τις γατοπεριπέτειες τους στο μαγαζί και μαλακώνει η καρδιά μας. Μπαίνοντας στα άδυτα του εργαστηρίου κορνίζας και ανεβαίνοντας στο πατάρι ανακαλύπτουμε το ειδικό μηχάνημα κοπής για τα πασπαρτού, τον πανεμορφο παλιό πάγκο εργασίας αλλά και μερικά κάδρα θησαυρούς που θέλουμε να γυρίσουμε να πάρουμε για το σπίτι.
Εικόνα
Εικόνα
Εικόνα
Στις ωραίες αφηγήσεις του μάστορα, το καλύτερο μας το κρατάει για το τέλος: μας μιλάει για την συνεργασία του με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και την πλαισίωση της Χάρτας του Ρήγα (της αυθεντικής!), για την παλιά συνεργασία όσο ζούσε και ο πατέρας του με τη Βουλή των Ελλήνων αλλά και την Εθνική Πινακοθήκη. Η συνεργασία του με τα μουσεία είναι από τις αγαπημένες πτυχές της δουλειάς του και ανυπομονεί να ξανά ντύσει κάποιο κινητό πολιτιστικό αγαθό. Είναι τελικά συγκινητικό το πώς ένας εμπειροτεχνίτης μπορεί να συνεργαστεί με επιστήμονες για χάρη της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιας.
Όσο για εμάς, πριν φύγουμε επιβεβαιώνουμε ότι θα γυρίζουμε ξανά και ξανά στα μικρά εργαστήρια και τα καταστήματα των Εξαρχείων, για να ανακαλύπτουμε τους ανθρώπους τους, την ιστορία του μικρού αθηναικού χωριού, και να αναζητούμε την διαχρονικότητα και την ποιότητα που μόνο μέσα από τα ανθρώπινα χέρια, τον κόπο και την καρδιά των τεχνιτών δίνει ζωή και ενέργεια στα αντικείμενα που ξεπερνούν την φθαρτότητά μας, όπως αυτά τα όμορφα κάδρα.
*ινφο: Κορνιζοποιία - Εργαστήριο κορνιζών - Νίκος Παππάς / Σπυρίδωνος Τρικούπη 21 / 210 3836807
ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
