Αφιέρωμα στο Γυναικείο Κίνημα της Ελλάδας

συντάκτης/έρευνα: Δήμητρα Τέντα

Λέγεται ότι η 8η Μάρτη θεσπίστηκε ως μέρα αφιερωμένη στη γυναίκα στη μνήμη της μεγάλης διαδήλωσης της 8ης Μάρτη 1857 των εργατριών κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, οι οποίες διεκδικούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας. Όμως οι διεκδικήσεις του γυναικείου κινήματος είχαν ήδη ξεκινήσει στην Αμερική. Ήταν η Elizabeth Cady Stanton (1815-1902) που από το 1848 είχε ξεκινήσει να συσπειρώνει τις γυναίκες διοργανώνοντας το πρώτο συνέδριο στην ιστορία του κινήματος για τη χειραφέτηση της γυναίκας. Το 1869 μαζί με την Susan Brownell Anthony (1820-1906), οι δυο σουφραζέτες σχημάτισαν την Εθνική Ένωση Γυναικών για την Ψήφο (NWSA) στην Αμερική: «Ζητάμε δικαιοσύνη, ζητάμε ισότητα, ζητάμε όλα τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα που ανήκουν στους πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών να εγγυηθούν για μας και τις κόρες μας για πάντα».
 
 
*Σουφραζέτες: Ο όρος Σουφραζέτες επινοήθηκε από εφημερίδα σαν ένας υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τα μέλη του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο δραστηριοποιήθηκε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ιδίως δε για συγκεκριμένα μέλη της Κοινωνικής και Πολιτικής Ένωσης Γυναικών). Ωστόσο, μετά την επανοικειοποίηση της λέξης από πρώην και νυν μέλη του κινήματος, ο όρος έχασε την αρχική αρνητική σημασία του. 

Στην Ελλάδα το φεμινιστικό κίνημα κάνει την εμφάνισή του στις 8 Μαρτίου 1887 όταν κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της Εφημερίδας των Κυριών. Είναι η πρώτη γυναικεία εφημερίδα της Ελλάδας με στόχο τη χειραφέτηση της γυναίκας, με εκδότρια και διευθύντρια την Καλλιρρόη Παρρέν-Σιγανού (1861-1940). Η «Εφημερίς των Κυριών» συντάσσεται αποκλειστικά από γυναίκες και απευθύνεται σε γυναίκες, και εκδίδεται μέχρι το 1918 όταν η Καλλιρρόη εξορίζεται στην Ύδρα για τα πολιτικά της φρονήματα.

Το 1910 κατά τη διάρκεια του δεύτερου Διεθνούς Συνεδρίου Γυναικών στην Κοπεγχάγη αποφασίζεται η 8η Μάρτη να καθιερωθεί ως ετήσια Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας.

Το 1920 ιδρύεται ο Σύνδεσμος Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων των Γυναικών με πρόεδρο την Αύρα Θεοδωροπούλου, ως τμήμα της Διεθνούς Ένωσης για τη Γυναικεία ψήφο (International Woman Suffrage Alliance). Είναι το πρώτο σωματείο στην Ελλάδα με καθαρά φεμινιστικό πρόγραμμα, όπως διατυπώνεται: «Ζητούμε δικαιώματα πολιτικά, αστικά και οικονομικά ίσα και όμοια για τη γυναίκα και τον άντρα». Οι γυναίκες διεκδικούν πλέον τη ριζική αλλαγή του θεσμικού πλαισίου που έχει να κάνει με την εργασία, την εκπαίδευση, την οικογένεια και τη μητρότητα, αλλά και την πορνεία. Ο σύνδεσμος εκδίδει από το 1923 το περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας», το μακροβιότερο φεμινιστικό περιοδικό στην Ελλάδα με 83 χρόνια ζωής.

Ο Σύνδεσμος Ελληνίδων Επιστημόνων είναι από τις παλαιότερες γυναικείες οργανώσεις με λειτουργία από το 1924. Στόχος του είναι η προώθηση των γυναικών στην ιεραρχία της δημόσιας διοίκησης ή η υποστήριξή τους στην άσκηση του επαγγέλματός τους. 

 

Εικόνα

Φεμινιστικά περιοδικά 1980-90  / Περισσότερες φωτογραφίες με χρονολογική σειρά, παρακάτω

Το 1930 υπογράφεται διάταγμα που επιτρέπει στις γυναίκες να ψηφίζουν στις δημοτικές εκλογές με περιορισμούς ως προς την ηλικία και τη μόρφωση. Προς το τέλος της δεκαετίας, οι γυναικείες οργανώσεις δίνουν τη θέση τους στις γυναικείες αντιφασιστικές συσπειρώσεις. Η λειτουργία των σημαντικότερων από αυτές θα απαγορευτεί με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά το 1936. Την εποχή της Κατοχής η δράση των γυναικών επικεντρώνεται στις αντιστασιακές οργανώσεις. Το γυναικείο κίνημα σχεδόν αδρανεί κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου.

Το 1952 με τον Ν.2151 κατοχυρώνονται τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα των Ελληνίδων. Έτσι μπορούν να ψηφίζουν και να ψηφίζονται και στις βουλευτικές εκλογές. Ταυτόχρονα, επικυρώνεται η Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών που επιτρέπει την πρόσβαση των γυναικών σε δημόσιες θέσεις. Το 1953 εκλέγεται η Ελένη Σκούρα πρώτη γυναίκα βουλευτής.

Τη δεκαετία του 1960, και ενώ αρχίζει να γίνεται αισθητή η παρουσία των γυναικών στα πολιτικά κόμματα και σε επαγγελματικές και συνδικαλιστικές ενώσεις, στις παραδοσιακές γυναικείες οργανώσεις έρχονται να προστεθούν η Συντονιστική Επιτροπή Εργαζομένων Γυναικών το 1963 και η Πανελλαδική Ένωση Γυναικών το 1964.

 Με την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974, το γυναικείο κίνημα αναζωπυρώνεται. Οι διεκδικήσεις των γυναικών στη Μεταπολίτευση επικεντρώνονται στο Οικογενειακό Δίκαιο, την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος, τις ποσοστώσεις των γυναικών υποψηφίων στις εκλογές, αλλά και τη στράτευση, την εργασία, και την ειρήνη. 
 
 

Εικόνα

Γυναικείο κίνημα, 2ο κύμα, μετά το 1974 
 
 

Εικόνα

Γυναικείο κίνημα, 2ο κύμα, μετά το 1974 

Εικόνα

Φεμινιστικά περιοδικά 1970-80

Ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας (ΣΔΓ) επανιδρύεται το 1974 και συμμετέχει ενεργά στις γυναικείες διεκδικήσεις της εποχής για την ισότητα των φύλων. Με  πρόεδρό  του  την  καθηγήτρια Εγκληματολογίας Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου και στόχο την «πλήρη ισότητα των φύλων στο νόμο και στην πράξη», ο ΣΔΓ επιδίωξε την «άμεση βελτίωση της θέσης των γυναικών στην οικογένεια, την εργασία και την πολιτεία» με «απ’ ευθείας ενέργειες στις κυβερνήσεις, με διαφωτισμό της κοινής γνώμης και με άμεσα πρακτικά μέτρα». Επανεκδίδει το περιοδικό «Ο αγώνας της γυναίκας».

Την ίδια χρονιά ιδρύεται  η πρώτη μαζική γυναικεία οργάνωση της μεταπολίτευσης, η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών (ΚΔΓ), με πρωτοβουλία γυναικών του χώρου της ανανεωτικής Αριστεράς. Η ΚΔΓ στρέφεται προς την προβληματική και τις πολιτικές του φεμινιστικού κινήματος της μεταπολίτευσης και εκδίδει το «Δελτίο της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών».

Το 1976 ιδρύεται στην Αθήνα η Ένωση Γυναικών Ελλάδας (ΕΓΕ) και εκδίδει το περιοδικό «Ανοιχτό παράθυρο». Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, η ΕΓΕ θα εξελιχθεί σε ιδιαίτερα μαζική γυναικεία οργάνωση. Τον  Ιούνιο της ίδιας χρονιάς πραγματοποιείται η ιδρυτική συνέλευση της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ) με τη συμμετοχή 44 γυναικείων σωματείων και συλλόγων. Στις βασικές διεκδικήσεις της οργάνωσης συγκαταλέγονταν τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα των γυναικών, η αναγνώριση της κοινωνικής αξίας της μητρότητας, η υπεράσπιση της ειρήνης και ο αγώνας κατά των πυρηνικών δοκιμών και των εξοπλισμών. Κυκλοφορεί το περιοδικό «Σύγχρονη Γυναίκα».

 

Εικόνα

Φεμινιστικά περιοδικά 1970-90

   

Εικόνα

Συλλογή Αφισών / 1970-90 / Αρχείο Ελένης Παμπούκη 
 

Η Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών (ΚΑΓ) υπήρξε η πρώτη συλλογικότητα του αυτόνομου φεμινιστικού χώρου, εκδίδει το περιοδικό «Για την Απελευθέρωση των Γυναικών». Συγκροτήθηκε το 1975 από γυναίκες κατά κύριο λόγο ανένταχτες και μέλη οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Υποστήριξε ότι η αυτοοργάνωση των γυναικών σε αυτόνομες ομάδες συνιστά προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της απελευθερωτικής πάλης τους. Στο πλαίσιο της κίνησης, κατά τη διάρκεια των τεσσάρων περίπου χρόνων της λειτουργίας της, δραστηριοποιήθηκαν τέσσερις θεματικές ομάδες: εργασίας, παιδικών σταθμών, ιδεολογίας-μέσων ενημέρωσης, και σεξουαλικότητας-αντισύλληψης. 
 
 

Εικόνα

1978 - Περιοδικό "Για την απελευθέρωση των γυναικών" 
 

Στις 7 Μαρτίου 1980 πραγματοποιείται στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, δημόσια συγκέντρωση για την ημέρα της γυναίκας από την Επιτροπή Αγώνα για την Αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου (ΚΑΓ, ΚΔΓ, ομάδες γυναικών Βιολογικού, Ιατρικής, Νομικής, Φιλοσοφικής, Ομάδα Πρωτοβουλίας Γυναικών ΟΤΕ). Η συγκρότηση του λεγόμενου Αυτόνομου Γυναικείου Χώρου είναι πλέον γεγονός, και εκφράζει μια διαφοροποίηση από τις τότε οργανώσεις και συλλογικότητες της Αριστεράς ως προς τον τρόπο έκφρασης και δράσης. Στις 6 Οκτωβρίου πραγματοποιείται «Η πρώτη φεμινιστική πορεία στην Ελλάδα», και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου δημιουργείται το Σπίτι των Γυναικών στην Αθήνα. 
 

Εικόνα

Γυναικείο κίνημα / 2ο κύμα / μετά το 1974 
 

Εικόνα

Φυλλάδιο / 1980 

 

Εικόνα

Εφημερίδες / 1980


Το 1982 ιδρύεται και το Κίνημα Εκδιδομένων Γυναικών Ελλάδος «Η αλληλεγγύη», η «Παναθηναϊκή» (Πανελλαδική) Οργάνωση Γυναικών, το Σπίτι Γυναικών Θεσσαλονίκης και Στέκι Γυναικών στα Γιάννενα. Στο κέντρο της Αθήνας, στη Γενναδίου 5, αρχίζει να λειτουργεί Το Καφενείο των Γυναικών, μια απάντηση της ΚΔΓ στα πατροπαράδοτα καφενεία των αντρών. Το Συμβούλιο Ισότητας των Δύο Φύλων θεσπίζεται το 1982 (από το 1988 θα αναβαθμιστεί σε Γενική Γραμματεία Ισότητας). Ήδη τη χρονιά αυτή θεσμοθετείται ο πολιτικός γάμος, αποποινικοποιείται η μοιχεία και καταργείται η σχολική ποδιά. 

 

Εικόνα

Συνελεύσεις τηλεφωνητριών / 1981-82

Εικόνα

 
 


Το 1983 πραγματοποιείται η μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου που περιλαμβάνει την κατάργηση της προίκας και την αυτονομία της περιουσίας των συζύγων, τη διατήρηση του πατρικού επωνύμου των γυναικών μετά τον γάμο και τη δυνατότητα επιλογής του επωνύμου των παιδιών, την από κοινού επιμέλεια παιδιών, την εξομοίωση των δικαιωμάτων των εντός και εκτός γάμου γεννημένων παιδιών και το συναινετικό διαζύγιο. Τον ίδιο χρόνο η Αυτόνομη Κίνηση Γυναικών ξεκινά εκστρατεία για το δικαίωμα των γυναικών στη σεξουαλικότητα, την αντισύλληψη και την έκτρωση.

Τον Μάιο του 1986 ψηφίζεται η αποποινικοποίηση των εκτρώσεων. Το 1989 δημιουργείται το Κέντρο για Κακοποιημένες Γυναίκες στην Αθήνα και η Γραμμή ζωής SOS. Το 2001 θεσπίζεται ποσόστωση φύλου 1/3 στα ψηφοδέλτια δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών.

Η «Σκούπα για το γυναικείο ζήτημα» ήταν το πρώτο -και από τα σημαντικότερα- έντυπο που εισήγαγε την αναπτυσσόμενη φεμινιστική θεωρία στην Ελλάδα. Το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1979. Συνολικά εκδίδονται 5 τεύχη και έως το 1981 κυκλοφορούν 5000 αντίτυπα.

Το περιοδικό «Δίνη», με την κυκλοφορία του ενίσχυσε τη φεμινιστική στροφή προς τις γυναικείες σπουδές και μελέτες, που είχε ήδη εκδηλωθεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το πρώτο τεύχος του περιοδικού το 1986 είχε αφιέρωμα στο ζήτημα των εκτρώσεων που μόλις είχαν αποποινικοποιηθεί. Συνολικά, έως το 1991 εκδόθηκαν 8 τεύχη.

Το περιοδικό «Η Λάβρυς» εκδιδόταν από την Αυτόνομη Ομάδα Ομοφυλόφιλων Γυναικών και κυκλοφόρησε σε τρία τεύχη (1982-1983). 
 

Εικόνα

1980 Γυναικείοι Ψίθυροι - Η Λάβρυς 
   

Το περιοδικό «Τελέσσιλα» ξεκινά να εκδίδεται το 1989, από την Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών με έμφαση στην φεμινιστική ανάλυση της επικαιρότητας.

Το περιοδικό «Κατίνα» εκδιδόταν από την Αυτόνομη Ομάδα Γυναικών Θεσσαλονίκης από το 1987 έως το 1991.

Η «Σφίγγα» εκδόθηκε από ομάδα γυναικών του αυτόνομου χώρου. Στο μοναδικό τεύχος που κυκλοφόρησε υπήρχε, μεταξύ άλλων, εκτεταμένο αφιέρωμα στο αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα με κείμενα αυτοπαρουσίασης πολλών γυναικείων ομάδων.

Το περιοδικό «Γαία» εκδιδόταν από το Σπίτι των Γυναικών Θεσσαλονίκης, ενώ το περιοδικό «Γυναικείοι Ψίθυροι» από την Ομάδα Γυναικών Ελευσίνας. 

 

Εικόνα

Αφίσες για 8 Μάρτη / 1990 και έπειτα 

Τα περιοδικά του σήμερα έχουν αλλάξει, το γυναικείο κίνημα έχει εξελιχθεί, με νέες συλλογικότητες που έχουν δημιουργηθεί όπως την φεμινιστική συλλογικότητα Καμία Ανοχή, με τις διεκδικήσεις να αναφέρονται στα έμφυλα στερεότυπα, την έμφυλη ταυτότητα, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ και των προσφύγων και προσφυγισσών, τα εργασιακά δικαιώματα, τη διαθεματικότητα και πολλά ακόμα επιμέρους ζητήματα που αφορούν το σύνολο της κοινωνίας. Η φετινή 8 Μάρτη είναι φεμινιστική απεργία και έχει σύνθημα «απεργία στο σπίτι, απεργία στη δουλειά», διεκδικώντας την αναγνώριση της λεγόμενης απλήρωτης εργασίας που γίνεται καθημερινά στο σπίτι. Καλή μας συνέχεια.

ινφο/πηγές:

Βιβλιοθήκη Θεμάτων Ισότητας και Φύλου, Ιστορικό Αρχείο της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων.

«Ο φεμινισμός στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, 1974-1990: ιδέες, συλλογικότητες, διεκδικήσεις», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.

«Ο Φεμινισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου - Μια Ανθολογία», Έφη Αβδελά και Αγγέλικα Ψαρρά, 1985.

Περιοδικά & Αρχεία του Γυναικείου Κινήματος, Gender.panteion.gr.

«Τα φεμινιστικά και τα γυναικεία έντυπα στην Ελλάδα (1975-2000). Θεματολογία, ιδεολογικοί προβληματισμοί και εκπαιδευτικές αντανακλάσεις», Βαγιωνάκη Γ. Μαρία,  Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2006.

Χρονολόγιο της πρωτοβουλίας This is not a feminist project, notafeministproject.gr.

Συντάκτης: Δήμητρα Τέντα
Ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube