συντάκτης/έρευνα: Δήμητρα Τέντα / Πολιτικές επιστήμες, Msc Περιβαλλοντική πολιτική και διαχείριση
Λίγο πριν τις 17 Νοέμβρη 2020 και ενώ έχει επίσημα απαγορευτεί η διαδήλωση προς τιμήν της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, θυμόμαστε το συνταγματικό δικαίωμα του συνέρχεσθαι και την πρόσφατη επαναρύθμισή του τον Ιούλιο. Ενώ πολλά καλέσματα έχουν δημοσιευθεί για τις 17 του μήνα από πολιτικά κόμματα αλλά και άλλες συλλογικότητες, η κυβέρνηση επικαλείται την πανδημία για να απαγορεύσει την επετειακή διαδήλωση μνήμης που γίνεται κάθε χρόνο δηλώνοντας μάλιστα ότι «αυτό θα ήθελαν και όσοι πρωταγωνίστησαν σε αυτή την εμβληματική εξέγερση». Ένα μήνα μετά την αναίτια και βίαιη διάλυση της αντιφασιστικής συγκέντρωσης κατά της Χρυσής Αυγής έξω από το Εφετείο, φαίνεται σαν να προετοιμάζεται το έδαφος – και η κοινή γνώμη – για μια ακόμα καταστολή η οποία έχει ήδη δικαιολογηθεί και δρομολογηθεί. Έχει εδώ σημασία να θυμηθούμε τον νόμο για τις διαδηλώσεις που ψηφίστηκε εν μέσω πανδημίας και όλες αυτές τις διατάξεις που κάθε άλλο παρά διασφαλίζουν το δικαίωμά μας να διαδηλώνουμε ειρηνικά και δημόσια.
Και είναι πραγματικά αξιοπερίεργη η εξίσωση της πορείας για τη 17 Νοέμβρη με τους εορτασμούς για την 25η Μαρτίου, την 28η Οκτώβρη και το Πάσχα, που έκαναν οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης για να δικαιολογήσουν την απαγόρευσή της. Οι εορτασμοί και οι παρελάσεις δεν αποτελούν δικαίωμα, δικαίωμα είναι η δυνατότητα αυτοκαθορισμού που αναγνωρίζεται σε κάθε άτομο στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής πολιτείας.
Οι επόμενες παράγραφοι είναι μια απόπειρα ερμηνείας αλλά και σχολιασμού των διατάξεων του νόμου για τις διαδηλώσεις, και του προεδρικού διατάγματος το οποίο καθορίζει τις λεπτομέρειές του. Εν συντομία ο Νόμος 4703/2020 με τίτλο «Δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις και άλλες διατάξεις» που ψηφίστηκε στις 9 Ιουλίου 2020, προβλέπει: την ύπαρξη «οργανωτή» με συγκεκριμένες υποχρεώσεις και ευθύνες (άρθρο 2 και 4), την υποχρέωση της από πριν γνωστοποίησης και άρα κατοχής άδειας της διαδήλωσης (άρθρο 3), τη δυνατότητα απαγόρευσης και διάλυσης όποιας διαδήλωσης πληροί τα ασαφή κριτήρια των άρθρων 7 και 9, τη φυλάκιση έως και 2 χρόνων όποιων πραγματοποιήσουν «βιαιοπραγίες» και την αστική ευθύνη του οργανωτή για όποια ζημιά προκληθεί.
Στο πρώτο κιόλας άρθρο δηλώνεται πως σκοπός του νόμου είναι «η διασφάλιση της άσκησης του δικαιώματος του συνέρχεσθαι δημοσίως σε υπαίθριο χώρο, σύμφωνα με το άρθρο 11 του Συντάγματος και το άρθρο 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), κατά τρόπον ώστε να μην εκτίθεται σε σοβαρό κίνδυνο η δημόσια ασφάλεια και να μην διαταράσσεται υπέρμετρα η κοινωνικοοικονομική ζωή ορισμένης περιοχής». Η ασάφεια που προκαλούν λέξεις και φράσεις όπως: «σοβαρό κίνδυνο», «διαταράσσεται υπέρμετρα», «ορισμένης περιοχής» αλλά και η φράση «κοινωνικοοικονομική ζωή» που είναι τόσο ευρεία ώστε θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα πάντα, είναι μεγάλη. Εδώ προκύπτουν ερωτήματα όπως: Τι μπορεί να χαρακτηριστεί ως «σοβαρός κίνδυνος» σύμφωνα με τους νομοθέτες; Πόση και τι είδους «διαταραχή» θεωρείται «υπέρμετρη»; Ποια και πόσο μεγάλη είναι μια «ορισμένη περιοχή» και ποιος την ορίζει κάθε φορά;
Στο δεύτερο άρθρο ορίζεται ο «οργανωτής» της διαδήλωσης ως το φυσικό πρόσωπο ή ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου ή ένωσης προσώπων που απευθύνει πρόσκληση προς το ευρύ κοινό για συμμετοχή σε δημόσια υπαίθρια συνάθροιση. Ενώ στο τρίτο άρθρο εμφανίζεται η υποχρέωση «έγκαιρης γνωστοποίησης» της διαδήλωσης στις αρχές (από τον «οργανωτή»). Εδώ γίνεται φανερή μια παράλειψη που έχει να κάνει με την ίδια την «πρόσκληση» αλλά και την «γνωστοποίηση» της διαδήλωσης. Αφήνονται έξω από τις «διαδηλώσεις» οι αυθόρμητες συγκεντρώσεις και κινητοποιήσεις ανθρώπων που συμβαίνουν σε έκτακτες περιπτώσεις και απορρέουν από μη σχεδιασμένες και ενστικτώδεις συλλογικές αντιδράσεις σε σημαντικά γεγονότα. Όπως οι αυθόρμητες διαδηλώσεις που ξέσπασαν αμέσως μετά τη δολοφονία του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον 37χρονο ειδικό φρουρό, αστυνομικό, Επαμεινώνδα Κορκονέα, το βράδυ της 6ης Δεκέμβρη του 2008. Και όχι μόνο αφήνονται έξω από τις προβλεπόμενες μορφές διαδήλωσης, αλλά και δικαιολογείται στην ουσία η διάλυσή τους ως τέτοιες – δηλαδή μη γνωστοποιημένες στις αρχές (άρθρο 9, παρ. 1.δ).
Αν και αναγνωρίζεται η ύπαρξη των αυθόρμητων διαδηλώσεων τελικά στην τρίτη παράγραφο του άρθρου 3, αυτές επιτρέπονται μόνο «εφόσον δεν διαφαίνονται κίνδυνοι διασάλευσης της δημόσιας ασφάλειας ή σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής». Οι αυθόρμητες διαδηλώσεις διαλύονται (σύμφωνα με το άρθρο 3, παρ.3) εάν δεν έχουν «οργανωτή» ή αν δεν συμμορφώνονται με τους «περιορισμούς» που μπορεί να επιβληθούν. Περιορισμοί που δεν αναφέρονται ούτε έστω με παραδείγματα. Άγνωστοι οι περιορισμοί που μπορεί να επιβληθούν, γνωστή μόνο η δυνατότητα των αρχών να επιβάλλουν περιορισμούς κατά το δοκούν. Επομένως, οι αυθόρμητες διαδηλώσεις ακυρώνονται εξ ορισμού, αφού αυθόρμητες και «γνωστοποιημένες» και με «οργανωτή» δεν γίνεται να είναι. Γιατί; Γιατί, είναι αυθόρμητες, και ως τέτοιες ούτε οργανωτή έχουν, ούτε γνωστοποίηση μπορεί να αιτηθεί κανείς για αυτές. Και η διάταξη (άρθρο 3, παρ.3) που λέει ότι αφού ξεκινήσει μια αυθόρμητη διαδήλωση και έχει βγει κόσμος στους δρόμους για οποιοδήποτε λόγο, οι αρχές θα «καλέσουν τους συμμετέχοντες να ορίσουν οργανωτή» δεν φαίνεται να έχει καμία λογική βάση. Πώς θα γίνει αυτό το κάλεσμα προς τους συμμετέχοντες; Και πώς οι συμμετέχοντες θα επιλέξουν τη στιγμή εκείνη έναν άνθρωπο ως οργανωτή; Και θα υπάρχει κάποιος στην αυθόρμητη διαδήλωση που θα αναλάβει τα καθήκοντα του οργανωτή; Και, τελικά, γιατί πρέπει μια διαδήλωση - αυθόρμητη ή μη - να έχει έναν άνθρωπο ο οποίος θα επιφορτίζεται με όλες τις υποχρεώσεις που τον επιφορτίζουν; Δηλαδή οι πολίτες αυτής της χώρας θα αισθάνονται πιο ασφαλείς γνωρίζοντας ότι σε κάθε διαδήλωση που γίνεται υπάρχει ένας άνθρωπος που θα είναι υπόλογος για όποιο κακό τυχόν συμβεί; Φαίνεται πως με αυτόν τον νόμο η έννοια της ατομικής ευθύνης έχει περάσει σε άλλα επίπεδα. Αλλά, καθόλου δεν έχει να κάνει με ευθύνη η διάταξη αυτή, ούτε φυσικά με προστασία των πολιτών. Η θέσπιση του «οργανωτή» της διαδήλωσης, όπως και η υποχρέωση γνωστοποίησης, έχει τη βάση της στην προσπάθεια καταπίεσης κάθε μορφής συλλογικής κοινωνικής αντίδρασης.
Στα άρθρα 4 και 13 σημειώνονται οι υποχρεώσεις του «οργανωτή» των «γνωστοποιημένων» διαδηλώσεων, ο οποίος φαίνεται ότι όχι μόνο αναλαμβάνει (ή σωστότερα επιφορτίζεται με αυτές) τις αστικές ευθύνες (υποχρέωση αποζημίωσης δηλαδή) που μπορεί να προκύψουν από οτιδήποτε πάει στραβά κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης, αλλά και να «ελέγχει» τους διαδηλωτές, να «περιφρουρεί» τη διαδήλωση, να «συνεργάζεται» με τις αρχές. Μάλλον, θα πρέπει να έχει και ταχυδακτυλουργικές ικανότητες αυτός ο «οργανωτής» για να κουμαντάρει όλες αυτές τις «υποχρεώσεις».
Αλλά, ας σοβαρευτούμε λιγάκι, και ας δούμε πόσο εύκολα πλέον δικαιολογείται η διάλυση αλλά και η απαγόρευση μιας διαδήλωσης. Το άρθρο 7 μας ενημερώνει "σαφώς" για τους λόγους που μπορεί μια διαδήλωση να απαγορευτεί. Και το «σαφώς» είναι σαφώς ειρωνικό, αφού πάλι συναντάμε ασάφειες όπως «σοβαρός κίνδυνος», «πιθανή διάπραξη», «σοβαρά εγκλήματα», «σοβαρή διατάραξη» κτλ. Δηλαδή, μια διαδήλωση μπορεί να απαγορευτεί εάν οι αρχές υπολογίσουν (ή καλύτερα προβλέψουν) ότι αυτή η διαδήλωση που έχει προγραμματιστεί να γίνει, και προφανώς έχει αιτηθεί άδεια, θα οδηγήσει σε «σοβαρούς κινδύνους» και «εγκλήματα», θα «απειλήσει» τη «δημόσια ζωή» και διάφορα άλλα σημαντικά πράγματα. Η διάλυση, από την άλλη, μιας διαδήλωσης (άρθρο 9) στηρίζεται μεταξύ άλλων σε πιο απτά παραδείγματα αξιόποινων πράξεων, όπως οι επιθέσεις εναντίον προσώπων, οι εμπρησμοί, οι φθορές, η βιαιοπραγία και η χρήση αυτοσχέδιων μηχανισμών, τα οποία προφανώς θα επιβεβαιώνονται ως τέτοια την στιγμή που θα συμβαίνουν από τα ίδια τα όργανα της αστυνομίας που θα παρευρίσκονται στη διαδήλωση.
Για όλα τα παραπάνω, επισημαίνεται στο άρθρο 14, ότι θα ρυθμιστούν «ειδικότερα ζητήματα εφαρμογής» και διαδικαστικές λεπτομέρειες με προεδρικό διάταγμα (μετά από πρόταση των Υπουργών Προστασίας του Πολίτη, Δικαιοσύνης, Εσωτερικών και Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής). Το προεδρικό διάταγμα εκδόθηκε στις 7 Σεπτέμβρη (με αριθμό 73/2020) και οι περίπου 3000 λέξεις του στην πλειοψηφία τους επαναλαμβάνουν τις διατάξεις των 14 άρθρων του νόμου, χωρίς επί της ουσίας να ξεκαθαρίζουν και να ορίζουν τις απαραίτητες λεπτομέρειες που θα περίμενε κανείς. Δυστυχώς το διάταγμα δεν επικεντρώνεται σε λεπτομέρειες που θα απαντούσαν στα ερωτήματα που γεννιούνται από τις ασάφειες που συναντήσαμε.
Το Β’ μέρος του νόμου 4703/2020 που ονομάζεται «Λοιπές Διατάξεις Αρμοδιότητας Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Τάξης» αναφέρεται σε άσχετα, στην πλειονότητά τους, με τις διαδηλώσεις ζητήματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μάλλον μόνο το Άρθρο 19 με το οποίο θεσμοθετείται η σύσταση Διεύθυνσης Πρόληψης της Βίας στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη ως αυτοτελής υπηρεσία. Η υπηρεσία αυτή επικεντρώνεται σε μορφές βίας, όπως η ριζοσπαστικοποίηση και ο βίαιος εξτρεμισμός, η ενδοοικογενειακή και η έμφυλη βία, η ενδοσχολική βία και ο σχολικός εκφοβισμός, καθώς και η ρατσιστική βία. Τι γίνεται όμως με την βία από την πλευρά της αστυνομίας προς τους πολίτες;
Αν κάτι χαρακτηρίζει τις νομολογίες γενικότερα, είναι η υπέρμετρη χρήση λεπτομερειών, η παροχή συγκεκριμένων και σαφών ενδεικτικών παραδειγμάτων και τελικά η αποφυγή άφεσης οποιασδήποτε λεπτομέρειας στην τύχη και ευχέρεια του ερμηνευτή. Ωστόσο, αυτά τα χαρακτηριστικά, που όποιος έχει διαβάσει έστω και μια παράγραφο νόμου τα αναγνωρίζει εύκολα, σε αυτόν τον νόμο δεν είναι ορατά. Συνεπώς και δυστυχώς, το συνταγματικό δικαίωμα του συνέρχεσθαι δημοσίως σε υπαίθριο χώρο δεν φαίνεται να διασφαλίζεται όπως θα έπρεπε.*
Αποσπάσματα των σημαντικότερων άρθρων του νόμου 4703/2020:
Την υποχρέωση γνωστοποίησης της διαδήλωσης στις αρχές συναντάμε παρακάτω (Άρθρο 3): 1. Υποχρεωτική η έγκαιρη γνωστοποίηση της δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης στην κατά τόπο αρμόδια αστυνομική ή λιμενική αρχή από τον οργανωτή της. 2. Η γνωστοποίηση γίνεται εγγράφως ή ηλεκτρονικά μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας της Ελληνικής Αστυνομίας και υποβάλλεται εγκαίρως πριν από την πραγματοποίηση της δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης. Η γνωστοποίηση περιλαμβάνει οπωσδήποτε τα στοιχεία ταυτότητας και επικοινωνίας του οργανωτή, τον ακριβή τόπο, τον χρόνο έναρξης και τον εκτιμώμενο χρόνο λήξης, τον σκοπό, καθώς και το προτεινόμενο δρομολόγιο της συνάθροισης. 3. Αυθόρμητη ή έκτακτη δημόσια υπαίθρια συνάθροιση που δεν έχει γνωστοποιηθεί κατά τα οριζόμενα στις παρ. 1 και 2 επιτρέπεται, εφόσον δεν διαφαίνονται κίνδυνοι διασάλευσης της δημόσιας ασφάλειας ή σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Στην περίπτωση αυτή η αρμόδια αστυνομική ή λιμενική αρχή καλεί τους συμμετέχοντες να ορίσουν οργανωτή, εφόσον οι υφιστάμενες συνθήκες το επιτρέπουν, ενώ δύναται να επιβάλει περιορισμούς σύμφωνα με το άρθρο 8. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με αυτούς, καθώς και με την υποχρέωση ορισμού οργανωτή, η αστυνομική ή λιμενική αρχή δύναται να προβεί στη διάλυση της ανωτέρω συνάθροισης ενημερώνοντας αμελλητί τον αρμόδιο εισαγγελέα πρωτοδικών. 4. καθορίζεται ειδική ιστοσελίδα, μέσω της οποίας παρέχεται ενημέρωση στους πολίτες για τις προγραμματισμένες ή τρέχουσες συναθροίσεις και λοιπές εκδηλώσεις, καθώς και τις σχετιζόμενες με αυτές κυκλοφοριακές ρυθμίσεις.
Ο οργανωτής της συνάθροισης υποχρεούται να: α) συνεργάζεται άμεσα με την αρμόδια αστυνομική ή λιμενική αρχή (και ιδίως με τον Διαμεσολαβητή) και να συμμορφώνεται στις υποδείξεις τους. β) ενημερώνει τους μετέχοντες στη συνάθροιση για την υποχρέωσή τους να μην φέρουν αντικείμενα πρόσφορα για την άσκηση βίας και ζητά την παρέμβαση της αρμόδιας αστυνομικής ή λιμενικής αρχής για την απομάκρυνση ατόμων που φέρουν τέτοια αντικείμενα, γ) ορίζει επαρκή αριθμό ατόμων, τα οποία παρέχουν συνδρομή στην περιφρούρηση της συνάθροισης. (Άρθρο 4)
Απαγόρευση συναθροίσεων (Άρθρο 7): Επικείμενη δημόσια υπαίθρια συνάθροιση μπορεί να απαγορευθεί αν: α) υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, λόγω ιδιαιτέρως πιθανής διάπραξης σοβαρών εγκλημάτων, ιδίως, κατά της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας, της ιδιοκτησίας και της πολιτειακής εξουσίας ή β) απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής ή γ) πρόκειται για δημόσια υπαίθρια συνάθροιση ο σκοπός της οποίας αντιτίθεται προς τον σκοπό ήδη προγραμματισμένης συνάθροισης στην ίδια περιοχή.
Διάλυση διαδηλώσεων (Άρθρο 9): 1. Η διάλυση δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης που βρίσκεται σε εξέλιξη δύναται να διαταχθεί, εάν: α) πραγματοποιείται παρά την έκδοση απόφασης απαγόρευσης του άρθρου 7 ή β) οι συμμετέχοντες δεν συμμορφώνονται προς τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν σε σχέση με αυτή (άρθρο 8) ή γ) μετατρέπεται σε βίαιη με τη διάπραξη σοβαρών αξιόποινων πράξεων, όπως επιθέσεων κατά προσώπων, εμπρησμών, φθορών δημόσιας ή ιδιωτικής περιουσίας, βιαιοπραγιών κατά της αστυνομικής δύναμης και ιδίως σε περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί και εμπρηστικοί μηχανισμοί, φωτοβολίδες, αιχμηρά αντικείμενα ή από τη συνέχισή της προκαλείται άμεσος κίνδυνος κατά της ζωής ή σωματική βλάβη ή δ) πραγματοποιείται χωρίς να έχει γνωστοποιηθεί στις αρχές.
Ποινικές κυρώσεις και αστική ευθύνη (Άρθρο 13): 1. Όσοι αλλοιώνουν ή επιχειρούν να αλλοιώσουν με βιαιοπραγίες τον ειρηνικό χαρακτήρα δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης τιμωρούνται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών. 2. Ο οργανωτής δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης ευθύνεται για την αποζημίωση όσων υπέστησαν βλάβη της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της ιδιοκτησίας από τους συμμετέχοντες στη δημόσια υπαίθρια συνάθροιση.
Σύσταση Διεύθυνσης Πρόληψης της Βίας (Άρθρο 19): 2. Αρμοδιότητα της Διεύθυνσης Πρόληψης της Βίας, είναι η επιστημονική μελέτη και ανάπτυξη δράσεων που αφορούν ιδίως στην πρόληψη διαφόρων μορφών και εκφάνσεων της βίας, όπως ιδίως η ριζοσπαστικοποίηση και ο βίαιος εξτρεμισμός, η ενδοοικογενειακή και η έμφυλη βία, η ενδοσχολική βία και ο σχολικός εκφοβισμός, καθώς και η ρατσιστική βία.
Κανονιστικά Προεδρικά Διατάγματα ειδικής νομοθετικής εξουσιοδότησης:
Πρόκειται για ουσιαστικούς νόμους, όπως άλλωστε υποδηλώνει ο όρος κανονιστικά, που εκδίδονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με την συνυπογραφή του αρμόδιου Υπουργού (ανάλογα με το ζήτημα που ρυθμίζει το Προεδρικό Διάταγμα), ο οποίος αναλαμβάνει και την ευθύνη για την έκδοσή τους. Πριν την έκδοσή τους προηγείται πάντα η επεξεργασία τους στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Η έκδοση τους προϋποθέτει την προηγούμενη έκδοση τυπικού νόμου από τη Βουλή, ο οποίος σε διάταξή του να χορηγεί ειδική εξουσιοδότηση για την έκδοσή τους. Η ειδική αυτή εξουσιοδότηση αποτελεί και το όριο της νομοθετικής αρμοδιότητας, εντός του οποίου οφείλει να κινηθεί η εκτελεστική λειτουργία. Η έκδοσή τους προβλέπεται στο άρθρο 43 §2 εδ. α΄ Σ. (Ακριβοπούλου, Χ. & Ανθόπουλος, Χ. 2015)
ίνφο:
Δείτε ακόμη
Νόμος υπ' αριθμ. 4703/2020 (ΦΕΚ Α' 131/10-07-2020) Δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις και άλλες διατάξεις.
Προεδρικό διάταγμα υπ' αριθμ. 73/2020 (ΦΕΚ Α/167/07-09-2020) Ρύθμιση δημοσίων υπαιθρίων συναθροίσεων.
Ακριβοπούλου, Χ., Ανθόπουλος, Χ., 2015. Εισαγωγή στο δίκαιο και στους συνταγματικούς θεσμούς. [ηλεκτρ. βιβλ.} Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.
*σημείωση: το κείμενο γράφτηκε πριν την απαγόρευση συναθροίσεων και όπως φαίνεται δυστυχώς οι προβλέψεις βγαίνουν αληθινές
Συντάκτης: Δήμητρα Τέντα
Ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
