Εικόνα
έρευνα/κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: George Fiorakis
Ανάμεσα στις πολυκατοικίες που υψώθηκαν στην περιοχή των Αμπελοκήπων τα τελευταία 60 χρόνια, υπάρχει ένα υπερυψωμένο ισόγειο σπίτι μεταξύ των οδών Δουκίσσης Πλακεντίας 3 και Γυθείου. Η ιστορία του μας πάει πίσω, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, τότε που οι Αμπελόκηποι ήταν μια εντελώς διαφορετική συνοικία της Αθήνας. Όχι πολλά χρόνια πριν, μόλις το 1926, το προάστιο των Αμπελοκήπων συμπεριλήφθηκε στην επέκταση του σχεδίου πόλης. Μέχρι τότε υπήρχαν μόνο επαύλεις και μικρότερες εξοχικές κατοικίες, ενώ ορισμένοι μεγαλοϊδιοκτήτες γης είχαν πουλήσει μέρος των κτημάτων τους που είχαν μέτωπο στις λεωφόρους Κηφισίας και Αλεξάνδρας και είχαν ανεγερθεί μεγάλα δημόσια κτίρια, όπως οι Φυλακές Αβέρωφ.
Από το 1926 και μετά, αρχίζει η συστηματική κατοίκηση των Αμπελοκήπων, που όμως δεν ακολούθησε τους γοργούς ρυθμούς άλλων περιοχών, όπως της Κυψέλης, αφήνοντας ορατή μέχρι το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα τη γεωμορφολογία του λεκανοπεδίου στο σημείο αυτό, με τα φυσικά ρέματα που διασχίζουν την πεδιάδα και τους χαμηλούς λόφους. Είναι πια η εποχή που ο αστικός χαρακτήρας των Αμπελοκήπων αρχίζει να διαμορφώνεται κυρίως με σπίτια ισόγεια ή μονώροφα και επειδή οι ιδιοκτήτες τους είναι άνθρωποι χαμηλών ή μέτριων εισοδημάτων, κατασκευάζονται στην πλειονότητά τους από εμπειροτέχνες.
Εικόνα
Εικόνα
Ένα από αυτά, είναι το υπερυψωμένο ισόγειο σπίτι του δάσκαλου Παναγή Δημητράτου στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3. Η απλή μορφή των όψεών του, με τα ορθογώνια παράθυρα και τη συμμετρικά στο κέντρο τοποθετημένη είσοδό του, φέρνει ακόμα και στις αρχές της δεκαετίας του 1930, τον απόηχο του νεοκλασικισμού. Μόνο ο οριζόντιος φεγγίτης και η μικρή υπερύψωση και σε προβολή, της τοιχοποιίας πάνω από την είσοδο και πάνω από το μεσαίο παράθυρο στην πλευρά της Γυθείου, προμηνύουν το κίνημα του μοντερνισμού, με το οποίο θα σχεδιαστούν πλουσιότερες αστικές κατοικίες λίγα χρόνια αργότερα στην περιοχή, όπως δείχνουν τα ελάχιστα κτίρια που διατηρούνται ως σήμερα, ένα εκ των οποίων βρίσκεται ακριβώς δίπλα σε αυτό.
Σαν το σπίτι του Δημητράτου υπήρχαν πολλά σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας. Ουσιαστικά είναι σπίτια λαϊκά, φροντισμένα, χωρίς όμως να ακολουθούν στο σχεδιασμό τους τα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής. Κι ενώ με την πρώτη ματιά δεν φαίνεται να προσφέρουν κάτι ξεχωριστό στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, είναι ωστόσο ιδιαίτερα σημαντικά για να αναπαραστήσουμε την κλίμακα των σπιτιών που είχαν οι συνοικίες της πόλης λίγο πιο πέρα από το εμπορικό κέντρο της και πριν αυτή αλλάξει ριζικά μετά τον πόλεμο. Μια κλίμακα βέβαια που σπάνια πια διατηρείται καθώς τα σπίτια καταρρέουν και κατεδαφίζονται, όπως συνέβη με το σπίτι στη γωνία των οδών Κεραμεικού και Δαμεού στο Μεταξουργείο, το οποίο έμοιαζε με του Δημητράτου.
// Δείτε ακόμη:
- Urban Arch Tales #1: Το κτίριο στην Στουρνάρη & Ζαΐμη (1933)
- Urban Arch Tales #2: Ατμοηλεκτρικός Σταθμός ΑΗΣ (1903)
- Urban Arch Tales #3: Η προαστιακή έπαυλη Κλωναρίδη
Παρόλα αυτά, το ταπεινό αυτό σπίτι του Παναγή Δημητράτου θα περνούσε στην ιστορία. Ο ιδιοκτήτης του, άνθρωπος δραστήριος, συγγραφέας πολλών σχολικών βιβλίων και με μεγάλη πολιτική και συνδικαλιστική δράση, υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του κινήματος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού που αναπτύχθηκε στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Ως πρώτος δάσκαλος του νεόκτιστου το 1932, 35ου Δημοτικού Σχολείου στην Κωλέττη και Σουλτάνη στα Εξάρχεια, έφερε σ’ αυτό νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις για τη διάπλαση των παιδιών ως υπεύθυνων και ενεργών πολιτών αλλά και νέες αντιλήψεις για το λειτούργημα του δάσκαλου ως υπερασπιστή των λαϊκών απαιτήσεων για τη βελτίωση της παιδείας. Το σπίτι αυτού του ανθρώπου λοιπόν, στις 23 Φεβρουαρίου του 1943 γίνεται τοπόσημο ολόκληρης της περιοχής και σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα. Είναι η μέρα που πραγματοποιείται μέσα σε αυτό η ιδρυτική συνδιάσκεψη της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ), της οργάνωσης που δημιουργήθηκε για να εμπνεύσει στους νέους ανθρώπους της υπόδουλης Ελλάδας τα ωραιότερα ιδανικά, όπως αναφέρεται στο πρώτο φύλλο της Νέας Γενιάς, της εφημερίδας του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, που κυκλοφόρησε το Μάρτιο της ίδιας χρονιάς.
Εικόνα
Εικόνα
Εικόνα
Η ΕΠΟΝ ανέπτυξε μεγάλη αντιστασιακή δράση για τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού, ήδη από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της, δίνοντας νέα πνοή στον αντιστασιακό αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας από τη φασιστική κατοχή, για την Εθνική Ανεξαρτησία και για την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας που θα υπερασπίζεται τα οικονομικά, πολιτικά, εκπολιτιστικά και μορφωτικά δικαιώματα της νεολαίας.
Εικόνα
Εικόνα
Εικόνα
Εικόνα
//
// Δείτε ακόμη:
- Βαλκανικό Αφιέρωμα: Βουκουρέστι
- Urban Arch Tales #4: Μέγαρο Prokesch στη Φειδίου
- Urban Arch Tales #5: Το κτίριο στην Ηπείρου και Μιχαήλ Βόδα
- Urban Arch Tales #6: Aφιέρωμα σε αθηναϊκό κτίριο του Βαλεντή
Σαράντα χρόνια μετά από εκείνη την ημέρα του Φεβρουαρίου του 1943, το ελληνικό κράτος κηρύσσει το σπίτι της οδού Δουκίσσης Πλακεντίας ιστορικό διατηρητέο μνημείο, επειδή ακριβώς συνδέεται άμεσα με ένα από τα κορυφαία γεγονότα της Εθνικής Αντίστασης. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι προθέσεις για τη μετατροπή του σπιτιού σε ένα ολοκληρωμένο μουσείο αφιερωμένο στη δράση της ΕΠΟΝ παρέμειναν στα χαρτιά, αφήνοντας μια τόσο σημαντική σελίδα, όπως και τόσες άλλες, της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας να ακροβατεί ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη για το ποιοι είμαστε και ποιοι δεν είμαστε.
Εικόνα
Εικόνα
Δείτε ακόμη
Εικόνα
//Δείτε ακόμη:
- Urban Arch Tales #7: Το ιστορικό κτίριο στην οδό Ζωοδόχου Πηγής και Ισαύρων
- Urban Arch Tales #8: Ένα κτίριο με Bauhaus επιρροές, ανάμεσα σε πολυκατοικίες και νεοκλασικά
ακολουθήστε το inExarchia στο facebook, instagram, twitter, youtube
κείμενο/έρευνα: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: George Fiorakis
*φωτογραφίες ελεύθερες για αναδημοσίευση, αν δεν αφορά εμπορική χρήση, με αναφορά της πηγής
